در حالیکه بحران قزاقستان در حال ورود به مرحله جدیدی است و خیابان های آلماتی به آتش کشیده شده است، کشورهای همسایه هر یک به نحوی در حال دخالت در امور داخلی این کشور هستند. تا چند روز پیش بسیاری بر این گمان بودند که اعتراضات قزاقستان معطوف به افزایش قیمت سوخت در این کشور و اختلافات جومارت توقایف و معترضین است، اما اکنون بسیاری فهمیده اند که این اختلاف از حد و مرز کشور برفی قزاقستان بیرون رفته و حداقل سه جبهه را درگیری خود کرده است. بد نیست در این گزارش به کشورهای خارجی که درگیر بحران قزاقستان شده اند اشاره ای داشته باشیم:

روسیه و سودای شوروی بزرگ

ولادیمیر پوتین در مستند – پرتره ای که چند ماه پیش از تلویزیون روسیه پخش شد، به خوبی درباره دیدگاه های سیاسی و بین المللی خود سخن گفت. او تاکید کرد که هنوز علاقه زیادی به شوروی دارد و بیشتر کشورهای جدا شده از این حکومت را متعلق به روسیه به اصطلاح بزرگ می داند. ولادیمیر پوتین بارها نشان داده که حاضر نیست مواضع روسیه در کشورهای جدا شده از شوروی سابق را از دست بدهد. مساله اوکراین، گرجستان، اوستیا، ارمنستان و آذربایجان و قزاقستان به خوبی این موضوع را اثبات می کند که پوتین به هیچ وجه نمی خواهد این کشورها از حوزه نفوذ روسیه خارج شوند.

برای کشورهای بزرگ و امپراتوری معمولا نوعی قلمرو بیرون از مرزهای قانونی وجود دارد که آنها را در مورد این قلمروها بسیار حساس می کند. همانطور که آمریکا نفوذ شوروی در کوبا را نپذیرفت و در اوج جنگ سرد تا آستانه جنگ اتمی با شوروی هم پیش رفت، روسیه نیز نفوذ آمریکا در کشورهای قفقاز و حوزه شوروی سابق از طریق انقلاب های رنگی را نمی پذیرد و هر کاری می کند تا این کشورها در حوزه نفوذ او بمانند.

ترکیه و رویای امپراتوری عثمانی

اگر پوتین سودای احیای امپراتوری شوروی را دارد، رجب طیب اردوغان هم رویای احیای امپراتوری عثمانی را در سر می پروراند. اگرچه تسلیحات ترکیه اردوغان با تسلیحات روسیه پوتین قابل مقایسه نیست اما اردوغان چیزی دارد که احتمالا پوتین فاقد آن است. نزدیکی زبانی، دینی، نژادی و فرهنگی ترکیه با برخی کشورهای قفقاز و حوزه شوروی سابق و نیز پذیرش و پروراندن سربازهای داعش و النصره و سایر گروه های سلفی تندرو که روزگاری در سوریه و عراق می جنگیدند و حالا فراری هستند، دو برگ برنده اردوغان در بحران های آسیای میانه هستند.

اردوغان یک بار از طریق این دو مزیت توانست در جنگ قره باغ دخالت کرده و اوضاع را به نفع آذربایجان و حکومت الهام علی اف تغییر دهد. به نظر می رسد که این پیروزی به اردوغان و ارتش ترکیه مزه کرده و او قصد دارد (علی رغم مشکلات اقتصادی فراوان ترکیه) بار دیگر شانس خود را در یک کشور دیگر جدا شده از شوروی یعنی قزاقستان امتحان کند.

آمریکا و غرب

اگرچه آمریکای بایدن بیش از پیش منفعل بوده و دیگر همانند گذشته در مسائل مختلف سیاسی و بین المللی دخالت نمی کند اما هنوز هم سردمدار جبهه غرب است و ناتو، اتحادیه اروپا و حتی سازمان ملل از او خط می گیرند. آمریکا هنوز به طور جدی به اوضاع قزاقستان ورود نکرده است اما سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که این کشور آماده کمک به قزاقستان برای حل و فصل بحران‌های سیاسی و اقتصادی آن است.

به نظر می رسد در صورت جدی تر شدن اختلافات بین مخالفان دولت آلماتی و مسکو، دخالت آمریکا در اوضاع قزاقستان قطعی باشد. به نظر می رسد، آمریکا زمانی که روسیه به صورت نظامی و جدی وارد یک معرکه شود، در آن منطقه دخالت می کند، همانطور که در مورد بحران اوکراین به مسکو هشدار داده و کار به جایی رسیده که بسیاری از امکان درگیری نظامی دو کشور سخن گفته اند. البته نباید این را هم فراموش کرد که موقعیت سوق الجیشی اوکراین بسیار مهم تر و حساس تر از قزاقستان است. اوکراین دروازه ورود به غرب و اروپا است و از این جهت برای ناتو و آمریکا مهم است اما قزاقستان هیچ راه مستقیمی به قلب اروپا ندارد.

زمستان می آید/ سه جبهه، درگیر در پایتخت برف و آتش

دخالت سه جبهه خارجی در اوضاع قزاقستان بسیاری را نگران کرده است. روسیه با ادعای عضویت قزاقستان در پیمان امنیت دسته‌جمعی به آلماتی نیروی کمکی فرستاده و به دولت توقایف کمک کرده است. سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی یکی از سازمان‌های فعال رزمی و چندمنظوره در حوزه آسیای میانه و قفقاز است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی توان سیاسی، اقتصادی و نظامی روسیه کاهش یافت و این کشور به دلیل نزدیکی بیشتر به کشورهای جدا شده از شوروی و به خصوص به دلیل حفظ نفوذ در حوزه آسیای میانه (آنطور که در بالا گفته شد) چنین سازمانی را پایه‌ گذاشت.

این اولین بار است که کشورهای عضو "سازمان پیمان امنیت جمعی"، به رهبری روسیه در حمایت یکی از کشورهای عضو خود، نیروهایش را اعزام کرده است. گفته می ‌شود قرار است که شمار این نیروها به حدود ۲۵۰۰ نفر بالغ شود.

این یک طرف ماجرا است. از طرف دیگر، بر اساس برخی مشاهدات ترکیه طرف دیگر ماجرا ایستاده و اردوغان از مخالفان توقایف حمایت کرده است. بر اساس ادعای برخی پایگاه های خبری، در آلماتی نیروهای ویژه ضد تروریسم گروهی از افراد مسلح را دستگیر کرده‌اند که مشغول هدایت و فرماندهی تروریست ‌های حرفه ‌ای مهاجم به مراکز امنیتی و پاسگاه های پلیس بودند. گفته می ‌شود یکی از دستگیر شدگان برادرزاده نورسلطان نظربایف رئیس جمهوری پیشین قزاقستان هست و همه بازداشتی‌ ها هم به تازگی پس از مدت ‌ها از ترکیه به قزاقستان بازگشته بودند.

آمریکا و غرب البته هنوز به صورت رسمی وارد معرکه نشده است. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، گفته که اعزام نیروهای خارجی به قزاقستان باید با احتیاط انجام شود. او گفت که این حرکت نباید استقلال این کشور را تضعیف کند. یک سخنگوی کمیسیون اروپا هم ضمن دعوت طرف‌ها به "خویشتن‌داری" گفته که بررسی این موضوع که آیا اتحادیه اروپا به دلیل خشونت‌ها ممکن است یک‌جانبه مشارکت‌هایش با قزاقستان را قطع کند، هنوز خیلی زود است.

جنگ کریمه دوم به وقوع می پیوندد؟

شواهد گویای این است که اگر درگیری ها جدی تر شود ممکن است بین کشورهای خارجی درگیری هایی پیش بیاید. در بحران قره باغ، روسیه ترجیح داد نظاره گر باشد اما در بحران قزاقستان رسما وارد معرکه شده است. اگر اردوغان بخواهد بار دیگر دخالتش در اوضاع کشورهای حوزه آسیای میانه را امتحان کند بعید نیست با روسیه درگیر شود.

این اتفاقات بسیاری را به یاد جنگ کریمه می اندازد. در آن جنگ که باعث مرگ میلیون ها انسان شد و بسیاری آن را اولین جنگ مدرن می دانند، روسیه که تازه به قدرت جهانی تبدیل شده بود شروع به دخالت در حوزه بالکان کرد و برخی از شهرها و مناطق متعلق به عثمانی را تصرف کرد. غرب ( فرانسه و انگلیس) برای اولین بار در کنار عثمانی ایستاده و با اعزام نیرو به شبه جزیره کریمه به همراه قوای عثمانی و سلطان عبدالمجید با روسیه تزاری جنگیدند.

البته شکی نیست که علت و شرایط وقوع جنگ کریمه دیگر تکرار نمی شود و بعید هم است که بحران کنونی باعث تکرار جنگ بین سه جبهه غرب و روسیه و ترکیه شود اما همین بحران نشان می دهد که اختلافات بین این سه جبهه هر روز بیشتر می شود و ممکن است در آینده و با افزایش و کاهش قدرت یکی از طرف ها، تبدیل به یک جنگ بزرگ شود.