امروزه رقابت سختی میان دانش آموزان در بدست آوردن کرسی مناسب در رشته‌های خوب در دانشگاه‌های معتبر کشور در جریان است که هرچه جلوتر می‌رویم این رقابت سخت‌تر و سنگین‌تر می‌شود. افزایش تمرکز و قدرت حافظه و یادآوری تاثیر بسیاری زیادی در موفقیت دانش آموزان بازی می‌کند به گونه‌ای که با افزایش توان حافظه، یادگیری و قدرت یادآوری می‌توان راندامان یادگیری و پاسخگویی به سوالات را افزایش داد.

راه‌ها و شیوه‌های مختلفی برای افزایش بهره‌وری آموزشی دانش آموزان وجود دارد مانند خواب مناسب، ورزش، دوری از استرس و اضطراب، و در نهایت استفاده از داروها و مکمل‌های غذایی که بتواند راندمان کاری مغز دانش آموزان را نیز افزایش دهد (دارو یا مکمل‌های نوتروپیکی).

نوتروپیک‌ها (عامیانه: داروهای هوشمند و تقویت کننده‌های شناختی) داروها، مکمل‌ها و سایر موادی هستند که ادعا می‌شود عملکرد شناختی به ویژه کارکردهای اجرایی، توجه، حافظه، خلاقیت یا انگیزه را در افراد سالم بهبود می‌بخشند.

نکته کلیدی در توانایی ما برای یادگیری و استفاده از حافظه تا حد زیادی به توانایی مغز برای ایجاد ارتباط بین نورون‌های خود (سلول‌هایی که سیگنال‌ها را در اطراف مغز و سیستم عصبی ما منتقل می‌کنند) بستگی دارد. این فرآیند به عنوان «انعطاف مغز» نامیده می‌شود، و هر چه مغز سریع‌تر بتواند این کار را انجام دهد، یا هر چه «انعطاف‌‌پذیرتر» باشد، می‌توانیم راحت‌تر یاد بگیریم، فکر کنیم، به خاطر بسپاریم، الگوهای رفتاری مثبت شکل دهیم و از الگوهای رفتاری منفی دور شویم. مصرف بعضی از مکمل‌ها می‌توانند کمک کنند تا انعطاف پذیری مغز افزایش یابد.

در این مقاله تعدادی از مکمل‌های خوراکی برای تقویت حافظه و افزایش تمرکز معرفی شده‌اند.

1. نوپپت (نوپتوگر)

مکمل‌ نیمه صناعی هست که می‌تواند راندمان سیستم عصبی مرکزی را از طریق مکانیسم‌های مختلف افزایش دهد. بطور معمول این مکمل‌ باعث تسهیل و افزایش سرعت انتقال پیام‌رسان‌های مغزی شده، واکنش‌های آنزیمی مغز را سرعت بخشیده و از سلول‌های مغزی در برابر استرس اکسیداتیو حفاظت می‌کند. این نوع مکمل‌ اولین بار توسط محققان روسی سنتز و مشخصه‌یابی شد. نوپتوگر یک مکمل نوتروپیکی است که ساختاری شبیه پیراستام دارد ولی قدرت عمل آن 1000 برابر بیشتر است. ماده موثره این مکمل یک مولکول کوچک دی پپتیدی (واحد سازنده پروتئین) است که بعد از ورود به سلول‌های مغزی تبدیل به سیکلوپرولیل گلایسین شده و باعث افزایش راندمان کاری سلول‌های مغزی شده و حفاظت کننده نورون‌های مغزی است. این مکمل، میزان قدرت یادگیری، حافظه و تمرکز را افزایش می‌دهد و باعث کاهش اضطراب و استرس می شود. همچنین باعث کنترل و بهبود افسردگیهای ملایم و خفیف هم می شود.

2. ویتامین‌ها

ویتامین‌ها مواد و مولکولهایی هستند که نقش‌های مختلفی در فرآیندهای مختلف بدن بازی می‌کنند. ویتامین‌های گروه ب، مانند ویتامین B1، B2، B3، B6، B7، B9 و B12 نشان داده شده است که در میزان یادگیری، تمرکز و قدرت یادآوری نقش مستقیم و غیر مستقیمی دارند. این ویتامین‌ها دارای نقش کوفاکتوری برای برخی از آنزیم‌های سلولهای مغزی دارند. لذا کمبود یا فقر آنها باعث کاهش راندمان واکنش‌های آنزیمی و متقاعب آن کاهش کارایی سلول‌های مغزی می‌شود.

تیامین (B1)، یک کوآنزیم در کاتابولیسم قندها و اسیدهای آمینه، یک عامل مشترک ضروری در سنتز اسیدهای چرب، انتقال دهنده‌های عصبی و سایر ترکیبات زیست فعال ضروری برای عملکرد مغز است. مدل‌های پیش بالینی نشان می‌دهد که کمبود ویتامین B1 (تیامین) منجر به نقص حافظه می‌شود. ریبوفلاوین (B2) حاوی دو فلاووپروتئین است که در متابولیسم اسیدهای چرب ضروری در لیپیدهای مغز نقش دارند. نیاسین (B3)، اسید پانتوتنیک (B5) و بیوتین (B7)، متابولیسم اکسیداتیو را تضمین می‌کنند و به ساختار و عملکرد سلول‌های مغز کمک می‌کنند. در حالی که این پنج ویتامین B هیچ ارتباط مستقیمی با حافظه ندارند، اما برای عملکرد مغز ضروری هستند.

بهترین ویتامین ها برای کاهش حافظه در ویتامین B کمپلکس B6، B9 و B12 هستند. همه آنها عواملی در متابولیسم هموسیستئین هستند که عملکرد شناختی مغز از جمله حافظه را تقویت می‌کنند.

ویتامین‌های A و E مشتقی از توکوفرول و توکوترینول است که آنتی اکسیدان‌های محلول در چربی هستند که می‌توانند از سد خونی مغز عبور کرده و اثرات آنتی اکسیدانی را در غشای سلولی مغز اعمال کنند. به عنوان آنتی اکسیدان، آنها به کاهش و جلوگیری از استرس اکسیداتیو و همچنین پیشرفت زوال عقل کمک می‌کنند.

3. مکمل منیزیم

منیزیم یکی از فلزات فراوان بدن می‌باشد که نقش کوفاکتوری برای بیش از 200 آنزیم سیستم عصبی دارد. تحقیقات نشان داده است که کمبود منیزیم در سرم خونی با افزایش استرس اکسیداتیو بافتی رابطه دارد، بدین صورت که منیزیم باعث سرکوب استرس اکسیداتیو می‌گردد. لذا از سلول‌های عصبی در برابر استرس اکسیداتیو محافظت می‌کند.

همچنین منزیم باعث تسهیل پیام‌رسانی در طول رشته‌های عصبی می‌شود که این امر باعث بهبود کارایی سیستم عصبی می‌گردد. نتایج آزمایش دکتر Liu در انستیتو MIT نشان داد که افزایش میزان منیزیم در مغز منجر به افزایش قابل توجه قدرت حافظه در موش‌های جوان و مسن شد.

همچنین تحقیقات نشان می‌دهد که منیزیم حافظه و توانایی یادگیری شما را بهبود می‌بخشد. مهمتر از آن، زمانی که کمبود منیزیم در مغز وجود داشته باشد، حافظه و توانایی یادگیری شما به میزان قابل توجهی مختل می‌شود.

مکملهای مختلف منیزیم در بازار دارویی وجود دارند که منیزیم سیترات ملح مطلوب با جذب بالای 90 درصد می باشد که در بازار دارویی ایران هم با اسم تجاری بیومگنلیت ارائه می شود.

4. جینسنگ

جینسنگ یک گیاه دارویی با تاریخچه دارویی بیش از هزار سال می‌باشد که متعلق به طب سنتی شرق می‌باشد. این گیاه بومی شرق آسیا به ویژه کشورهای کره جنوبی و شمالی، چین، تایلند، ویتنام و غیره می‌باشد. جینسنگ دارای خواص درمانی بیشماری از قبیل افزایش استقامت و قوای بدنی، افزایش قوای جنسی در آقایان و خانم‌ها، برطرف کننده مشکلات جنسی آقایان، برطرف کننده خستگی مزمن در بیماران مبتلا به MS و همچنین افزایش حافظه و تمرکز می‌باشد.

تحقیقات نشان داده است که مصرف جینسنگ موجب افزایش سرعت انجام وظایف حافظه و افزایش دقت وظایف توجه است. در آزمایش دیگر نشان داده شد که مصرف 400 میلی‌گرم جینسنگ باعث افزایش قابل ملاحظه در کیفیت حافظه (Quality of Memory) و فاکتورهای حافظه ثانویه (Secondary Memory) مرتبط شد.

5. گیاه داروئی بادرنجبویه (ملیس)

گیاه بادرنجبویه با نام علمی Mellisa officinalis، دارای اثر محافظت کننده سلول‌های عصبی، افزایش دهنده قدرت حافظه و تمرکز و همچنین آرامش بخش اعصاب می‌باشد. این گیاه در ایران نیز می‌روید و کاربردهای زیادی در طب سنتی کشورمان نیز دارد.

تحقیقات گذشته نشان داده است که عصاره بادرنجبویه با مهار فعالیت آنزیم استیل کولین استراز و افزایش سطح استیل کولین در هیپوکمپ مغز، تحریک گیرنده نیکوتینی، فعال‌سازی آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی و کاهش پراکسیداسیون لیپیدی باعث بهبود حافظه می‌گردد.

6. چای سبز

چای سبز، بومی چین و هند، از برگ بوته گیاه Camellia sinensis تولید می‌شود. برخلاف سایر چای‌ها، چای سبز از برگ‌های اکسید نشده تهیه می‌شود. این حداقل فرآوری چای به این معنی است که سرشار از آنتی‌اکسیدان است که می‌تواند از سلول‌های عصبی در برابر استرس اکسیداتیو محافظت ‌کند. پلی فنول‌های موجود در عصاره چای سبز دارای خواص درمانی مختلفی است.

همچنین نتایج تحقیقات گذشته نشان داد که مصرف عصاره چای سبز باعث ارتباط بین لوبول جداری فوقانی سمت راست (right superior parietal lobule) و قشر پیشانی (frontal cortex) مغز می‌گردد که راندمان کاری مغزی را افزایش می‌دهد.

7. جینکو بیلوبا

جینکوبیلوبا (کُهَن‌دار یا گینکو)، درختی بزرگ با برگ‌های بادبزنی شکل است که بومی کشور چین می‌باشد. عصاره این گیاه با داشتن پلی فنول‌های مختلف دارای اثرات دارویی مختلفی علی‌الخصوص بر روی افزایش میزان حافظه و تمرکز می‌باشد. در افراد مسن مصرف این گیاه باعث جلوگیری از زوال عقل می‌شود. اثرات تقویت حافظه و افزایش تمرکز این گیاه ثابت شده است ولی در نوجوانان آزمایشات اثبات شده‌ای وجود ندارد.

تحقیقات آزمایشگاهی نشان داد که مصرف طولانی مدت عصاره جینکوبیلوبا می‌تواند حافظه فضایی و برانگیختگی را همراه با تغییرات قابل توجهی در محتوا و متابولیسم مونوآمین‌ها در چندین ناحیه مغز بهبود بخشد.

مطالعه کنونی مشاهدات قبلی را در مورد بهبود کمی عملکرد حافظه پس از 120 میلی‌گرم عصاره جینکوبیلوبا تأیید کرد. حداقل 4 تا 6 هفته مورد نیاز است تا بتوان یک اثر مشخص را انتظار داشت.