همین ۲ ماه پیش بود که برخی متولیان و کارشناسان حوزه سلامت از پایان پاندمی کووید- ۱۹ در ماه های پایانی سال۲۰۲۲میلادی یا حداکثر پایان۱۴۰۱ خبر می دادند و کاهش شدید ابتلا و صفرشدن آمار فوتی ها هم هر روز پیش بینی ها را تقویت می کرد. اما با شیوع گسترده زیرسویه های جدید اومیکرون (BA۴ و BA۵) تصورات جامعه جهانی نسبت به پایان پاندمی به هم خورد.

درحالی که کسی انتظار بروز موج جدیدی از بیماری در گرمای تابستان را نداشت و همه خود را برای پاییز کرونایی و واکسیناسیون گسترده پیش از فصل سرما آماده می کردند، آتش بس موقت کرونا با بروز موج هفتم در ایران و موج جدید در سایر کشورها به پایان رسید. این در حالی بود که اوایل خرداد هم حمیدرضا جماعتی، دبیر کمیته علمی کشوری کرونا عنوان کرد در تابستان موج جدیدی از کرونا نخواهیم داشت، اما وزیر بهداشت در ۲۴تیر آغاز موج هفتم را اعلام کرد.

حالا هم براساس اعلام وزارت بهداشت موارد ابتلای روزانه پنج رقمی شده و به بیش از ۱۱هزار نفر رسیده، آمار مرگ هم در آستانه ۵۰تایی شدن است. هر چند به تأکید کارشناسان حوزه سلامت حتی با وجود وقوع موج جدید هم نباید هراس در مردم ایجاد کرد، چراکه زیرسویه های جدید اومیکرون، میزان کشندگی و ابتلای شدید مانند سویه های قبلی ازجمله ووهان و دلتا را ندارند و فعلا بازگشت به روزهای مرگبار گذشته مطرح نیست اما این نگرانی وجود دارد که با چرخش گسترده آلودگی، تکمیل نشدن واکسیناسیون، بی توجهی به رعایت پروتکل های بهداشتی ازجمله استفاده از ماسک جهشی جدید در ویروس رقم بخورد یا با افزایش موارد ابتلا، فوتی ها هم چندبرابر شود.

آنها معتقدند، سازمان بهداشت جهانی (WHO) درگیر مسائل جدید ازجمله آبله میمونی شده درحالی که کرونا همچنان باید اولویت اول باشد و احتمالا پاییز و زمستان سختی را هم رقم بزند.

آبله میمونی از کرونا مهم تر نیست

«اجماع جهانی همچنان بر این است که کووید-۱۹ در نهایت از پاندمی به آندمی تبدیل می شود اما اکنون با وجود شروع موج هفتم در ایران و درگیری دیگر کشورها با موج های جدید باید به این نکته هم توجه کرد که پاندمی هنوز کوتاه نیامده و زمان پایان آن قابل پیش بینی نیست.» این نکته ای است که محمد کریمی نیا، مدیرکل سابق بهداشت و درمان سازمان پدافند غیرعامل و کارشناس حوزه سلامت به آن اشاره می کند و به همشهری می گوید: «تاکنون سویه های متعددی وجود داشته اما هنوز واکسنی که به صورت کامل تمام سویه ها را پوشش دهد، تولید نشده، به همین دلیل ممکن است تداوم بیماری در آینده هم وجود داشته باشد. به نظر می رسد علاوه بر موج هفتم که اکنون درگیر آن هستیم، در اواخر پاییز و زمستان هم موج جدیدی از بیماری در کشور ایجاد شود. هم اکنون هیچ گزارشی درباره اینکه پایان بیماری چه زمانی می تواند باشد، وجود ندارد و با وجود مسائلی که درباره پایان پاندمی در پایان۲۰۲۲ عنوان می شود، فعلا این مسیر نشان دهنده پایان مسیر کووید-۱۹ در جهان نیست.»

او درباره عادی انگاری های جهانی نسبت به کووید-۱۹ و تأثیر آن در پایان نیافتن پاندمی هم توضیح می دهد و می گوید: «هم اکنون سازمان جهانی بهداشت درگیر ۳ تا ۴مسئله مختلف شده که آخرین مورد آن، آبله میمونی است. همزمانی این اتفاقات نگرانی های بیشتری را هم ایجاد کرده. این سازمان به دلیل وظیفه بین المللی باید به آینده توجه بیشتری داشته باشد اما به نظر می رسد تمرکز آنها درباره کرونا کمتر شده است. درحالی که کرونا همچنان باید اولویت فعلی باشد؛ چراکه هیچ بیماری ای وجود ندارد که تا این میزان ابتلا و مرگ داشته باشد. به علاوه اینکه مسیر انتقال آبله میمونی مشخص است اما کرونا از طریق تنفس منتقل می شود و از نظر میزان سرایت به بیماری، به سرخک تشبیه می شود و می تواند بسیاری از فعالیت های اجتماعی در سطح جهان را مختل کند.»

موج هفتم، آخرین موج نخواهد بود

کریمی نیا، انتقاداتی نسبت به مدیریت بیماری کرونا در کشور دارد: «وقتی ۶موج از بیماری در کشور رخ داده، باید حساسیت بیشتری درباره آن وجود داشته باشد. حتی اگر سازمان بهداشت جهانی امروز پایان پاندمی کرونا را اعلام کند، حداقل باید تا ۶ماه ساختار دیده بانی سلامت، هوشیار و به روز باشد و به صورت شبانه روزی فعالیت کند. حتی کشورهایی مثل نیوزیلند و استرالیا که در مدیریت پاندمی جزو برترین ها بودند، اکنون درگیر موج جدید شده اند.

درست است که جامعه تا حدودی شرایط خود را به سمت عادی شدن پیش می برد، اما این وظیفه مسئولان است که مدیریت بیماری را به شدت درنظر داشته باشند. با توجه به روند بیماری، میزان حساسیت مردم قابل افزایش یا کاهش است اما در وزارت بهداشت و ستاد ملی کرونا حداقل تا آینده ای نامعلوم نباید حساسیت نسبت به این بیماری کاهش پیدا کند.»

به گفته او، کمرنگ شدن اجرای طرح شهید سلیمانی یکی از همین مشکلات است: «دهه سوم اردیبهشت امسال وزیر بهداشت به نقل از کمیته علمی مقابله با کووید-۱۹ از رخ ندادن موج جدید بیماری تا پایان تابستان خبر داد اما تیرماه اعلام کرد که موج هفتم شروع شده است. حالا باید سؤال کرد که در بی توجهی به اجرای طرح شهید سلیمانی، رصدخانه وزارت بهداشت کجا بود و چه اتفاقی در سطح جهان رصد شد که کمیته علمی مقابله با کرونا از نبود موج های بیماری در تابستان خبر می دهد؟! درحالی که این موج از همان زمان در بطن جامعه در حال حرکت بود و اکنون خودش را نشان داده است.»

این کارشناس حوزه سلامت همچنین می گوید که نباید موج هفتم کرونا را آخرین موج آن تصور کرد، بنابراین باید تمام ساختارهای دیده بانی سلامت، فعال شوند: «در این باره باید از تمام ظرفیت های سایر دستگاه ها استفاده شود. واحدهای بهداشتی مستقر در صنایع دولتی و خصوصی، ظرفیت های سرای محلات و استفاده از ظرفیت سازمان های مذهبی باید همسو با وزارت بهداشت فعال شوند. همین حالا کمتر از ۵۰ روز تا برگزاری اربعین مانده و برای این رویداد مذهبی باید به درستی برنامه ریزی شود. حتی اگر در طول مدت موج هفتم هم مدیریت شود، باید برای اربعین برنامه ویژه صورت بگیرد.»

نسخه اپیدمی کرونا ۲هفته ای است

اما اینکه چه مسائلی باعث شده اکنون در موج جدید بیماری، همچنان مردم نسبت به رعایت پروتکل ها بی تفاوت باشند، از نظر مسعود یونسیان، دبیر کمیته اپیدمیولوژی و پژوهش کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا به دلیل بروز خطا در رصد و ارزیابی شرایط بیماری رخ داده است: «اتفاقی که رخ داده این است که ۲ گروه درباره کرونا اظهارنظر می کنند؛ گروه اول شبه علم هستند که با قطعیت از نبود کرونا و کشته شدن آدم ها به وسیله واکسن ها حرف می زنند و گروه دوم متخصصان علمی که براساس دانش روز اطلاعاتشان را بیان می کنند که همواره با درجاتی از نداشتن قطعیت همراه است. به همین دلیل در توصیه های سازمان جهانی بهداشت، وزارت بهداشت، ستاد ملی و کمیته علمی مقابله با کرونا همیشه درجات قابل ملاحظه ای از نبود قطعیت وجود دارد که به معنای غیرمتخصص بودن این افراد نیست بلکه به معنای واقع بین بودن آنهاست که براساس دانش روز اظهارنظر می کنند.»

به گفته یونسیان در کمیته علمی هم همیشه ملاک این بوده که شرایط موجود براساس اصول اپیدمی با نسخه ای طولانی تر از ۲هفته پیچیده نشود: «تصمیم گیری ستاد ملی مقابله با کرونا هم بر این اساس است. قبل از پایان ۲هفته دوباره شرایط رصد و نسبت به مدیریت بیماری و اعمال محدودیت ها تصمیم گیری می شود. نمی توان مردم را تا ابد در نگرانی قرار داد و در شرایطی که بیماری جو آرامی دارد، آنها را به دلیل ترس از اتفاقات آینده درباره ویروس در خانه نگه داشت یا به صورت کلی رها کرد.»

او ادامه می دهد: «همیشه توصیه ها این بوده که هم اکنون شرایط نسبتا خوبی داریم و اگرچه در کشورهای همسایه یا در سایر نقاط دنیا رشد بیماری وجود دارد، اما شواهدی از رشد آن در ایران نیست و نیاز به اعمال محدودیت های شدید هم وجود ندارد. اما ترجمه این توصیه ها در جامعه به صورت دیگری منعکس می شود و دلیل آن وجود چند تریبون در جامعه است؛ یک تریبون در دست وزارت بهداشت، کمیته علمی و ستاد ملی مقابله با کرونا با مخاطب محدود و تریبون هایی دیگر در دست گروه هایی که مشخص نیست با چه انگیزه ای دوست دارند شرایط بیماری را به نفع ایده فکری خودشان پیش ببرند.»

این اپیدمیولوژیست معتقد است بخش زیادی از عادی انگاریِ رخ داده در جامعه به دلیل اظهارنظر افرادی است که هیچ تخصصی ندارند یا دارای حداقل دانش در این باره هستند: «حتی در این باره شاهد انتشار کتابی تحت عنوان «کرونا، فریب قرن» هم هستیم و فضای مجازی و حتی کسانی که گاهی در رسانه ملی حضور دارند، باعث می شوند توصیه های علمی کمرنگ شود.»

البته او معتقد است که نباید هراس بیهوده هم در جامعه ایجاد کرد چراکه با وجود سرایت بالای ویروس اما شدت ابتلا و میزان کشندگی آن مانند موج دلتا یا موج های قبلی نیست و کل دنیا هم همین شرایط را دارند.

شاخص کشندگی اومیکرون: ۷ در ۱۰۰ هزار

یونسیان به احتمال مواجه شدن با شکل حادی از بیماری به ۲شاخص میزان کشندگی عفونت و واکسن ها اشاره می کند و می گوید: «شاخص میزان کشندگی عفونت یعنی هر فردی که به ویروس آلوده شده چند درصد احتمال فوت دارد. عفونت می تواند دارای علامت یا بدون علامت باشد و بیشتر مواردی که ویروس وارد بدن فرد می شود، بدون علامت است. برای سویه ووهان این عدد ۵در هزار نفر بود؛ یعنی از هزار نفری که ویروس وارد بدن آنها می شد ۵نفر فوت می کردند. برای ویروس اومیکرون این عدد به ۷در ۱۰هزار نفر رسید.»

به گفته او، واکسن ها هم اگر چه جلوی ابتلا به بیماری را نگرفتند یا جلوی عفونت را بسیار کم گرفتند، اما مانع ۹۰درصدی مرگ و ابتلای شدید شده اند: «اکنون برخی از افراد جامعه واکسن زده اند یا واکسن نزده ها هم حداقل یک بار به بیماری مبتلا شده اند که درجاتی از ایمنی را در بدن آنها ایجاد کرده؛ یعنی عدد مرگ به ۷در ۱۰۰هزار نفر هم می رسد. علاوه بر این دو شاخص، اکنون با ویروسی مواجهیم که سرایت پذیری بالایی دارد اما کشندگی آن کمتر از سویه های قبلی است و افزایش موارد مرگ ومیر مانند پیک های قبلی چهارم و پنجم انتظار نمی رود.»

این مسئول درباره پیش بینی از آینده موج هفتم هم تأکید می کند: «به نظر می رسد درصد قابل ملاحظه ای از مردم به زیرسویه هایBA۴ و BA۵ مبتلا خواهند شد. اکنون کرونا شرایطی شبیه به آنفلوآنزا دارد اما تفاوت اینجاست که آنفلوآنزا روزی چندصد هزار نفر را مبتلا نمی کند.» این عضو کمیته علمی مقابله با کرونا درباره آینده کووید- ۱۹ هم توضیح می دهد و می گوید: «هم اکنون واکسن ها جلوی مرگ را گرفته اند اما ایده آل آن این است که واکسن هایی در اختیار داشته باشیم که علاوه بر پیشگیری از مرگ و در سطح غشای تنفسی محافظت ایجاد کند و جلوی آلوده شدن افراد را بگیرد و در این شرایط بیماری به تعادل خواهد رسید. همین حالا هم البته اولویت اصلی تزریق واکسن های موجود بعد از ۶ماه است و اگر قدرت انتخاب و سبد متفاوت واکسن ها وجود دارد، می توان واکسنی متفاوت از دوزهای قبلی را تزریق کرد اما اگر چنین چیزی نیست، تزریق همان واکسن قبلی باید انجام شود. نباید تعویق در تزریق واکسن وجود داشته باشد.»

درگیری ۹۰درصدی جهان با زیرسویه های اومیکرون

تغییر سویه ژنتیک ویروس باعث شد تا پیش بینی ها درباره آینده ویروس تا حدودی تغییر کند و اکنون سرعت انتقال بالای زیرسویه های BA۴ و BA۵ موج جدید بیماری در ایران و بسیاری از کشورها را رقم زده است.

مهرداد حق ازلی، دبیر بورد داخلی کمیته علمی کشوری مقابله با کرونا با بیان این موضوع به همشهری می گوید: «به نظر نمی رسد در موج جدید با شدت بستری و مرگ ومیر مشابه موج ۵ و ۶ مواجه باشیم. براساس شواهد اعلام شده از سوی اپیدمیولوژیست ها و ویروس شناس ها، چرخش سریع این ویروس باعث ایجاد آلودگی در ۹۰درصد کشورها خواهد بود و ایران هم مستنثی از این شرایط نیست. افراد زیادی مبتلا خواهند شد اما چون شدید نیست و کوتاه مدت است، غالب افراد این بیماری را با علائم خفیف پشت سر خواهند گذاشت. اما این به مفهوم آن نیست که پروتکل های بهداشتی رعایت نشود. در افرادی هم که مسن هستند یا بیماری زمینه ای دارند، بیماری می تواند با شدت بیشتری وجود داشته باشد. در هر صورت این احتمال وجود دارد که در همین انتقال های گسترده جهش ویروس صورت بگیرد اما تاکنون بعد از سویه BA۵، سویه جدیدی شناسایی نشده است.»

او البته معتقد است که اظهارنظرهای اعلام شده از سوی کمیته علمی دلیل اصلی تقویت عادی انگاری ها در جامعه نیست و در بسیاری از کشورها با وجود شیوع گسترده بیماری، پروتکل های بهداشتی رعایت نمی شود: «اجماع جهانی به این سمت بوده که مسائل اجتماعی به سمت عادی انگاری پیش برود و در ایران هم این اتفاق رخ داد. بعد از هفته ها کاهش ابتلا و صفرشدن فوتی ها طبیعی بود که جامعه به سمت عادی شدن پیش برود و این به مفهوم تصمیمات اشتباه نیست. به علاوه اینکه ویروس ماهیت غیرقابل پیش بینی دارد و در بازه های زمانی مختلف درباره تغییراتی که در ساختار آن صورت می گیرد، باید تصمیمات خاص گرفته شود.»

به گفته حق ازلی، هم اکنون توصیه جدی این است که اگر علائمی ازجمله گلودرد، تب، احساس ضعف و بی حالی، اسهال و دل درد در فرد ایجاد شد، به هیچ عنوان با تصور ابتلا به سرماخوردگی نسبت به بیماری ساده انگاری نشود: «هر کدام از این علائم به صورت جداگانه هم مورد توجه و قرنطینه ۵ تا ۶روزه در منزل ضروری است. درصورت بروز علائم تنفسی یا تنگی نفس هم بیمار باید به مراکز درمانی مراجعه کند.»