به اعتقاد دکتر ملک‌نیا روانشناس کودک و نوجوان، این سبک فرزند پروری آسیب جدی را برای رشد طبیعی کودک به همراه دارد چراکه والدین کنترل‌گر در جریان رشد کودک سعی دارند به بهترین نحو فرزند خود را بزرگ کنند و به‌نوعی در فرزند پروری کمال‌گرایی دارند. آن‌ها از اینکه فرزندشان دچار خطا شود، می‌ترسند و سعی می‌کنند در تمام امور فرزندشان کنترل افراطی داشته باشند. در تمام موقعیت‌ها به‌جای فرزندشان تصمیم می‌گیرند و استقلال او را نادیده می‌گیرند.
دکتر ملک نیا، روانشناس کودک و نوجوان می گوید: «والد کنترل گر اجازه نمی دهد فرزندش استقلال پیدا کند و بدون شک برای کودک فقط یک راه وجود دارد، آن هم راهی که والدین او انتخاب کردند. او در آینده هیچ وقت نمی تواند راه های مختلف را انتخاب و به چالش بکشد، چون او انتخاب کردن را یاد نگرفته است. درنتیجه، والدین در این شیوه تربیتی عملاً خلاقیت و تفکر واگرا را در فرزندشان نابود می کنند.»
والدین در هر خانواده ای نقش مهمی در زندگی فرزند خود دارند. معمولاً والدین خواسته ها، نیاز ها و نگرانی های فرزندشان را مقدم بر خواسته های خود می دانند و بر اساس تجربیاتشان سعی می کنند فرزندشان را به بهترین نحو راهنمایی کنند، اما گاهی راهنمایی و دلسوزی های والدین تا آنجا پیش می رود که آن ها انتظار دارند فرزندشان دقیقاً مطابق با میل و نظر آن ها زندگی کند. این در حالی است که کودکان و نوجوانان ویژگی ها، علایق و سلیقه متفاوتی با والدین خوددارند و طبیعی است که با والدین خود اختلاف نظر داشته باشند.
ازآنجایی که مرز باریکی بین راهنمایی، نظارت و کنترل وجود دارد، والدین گاهی حتی متوجه رفتار های کنترل گرایانه خودشان نمی شوند و تصورشان این است که بر فرزندشان مراقبت و نظارت دارند. ازاین رو، در گفتگو با دکتر آرزو سادات ملک نیا، روانشناس کودک و نوجوان به بررسی نشانه های والدین کنترل گر و نحوه رفتار کودکان و نوجوانان با این دسته از والدین پرداختیم.
فرزند پروری کنترل شده سبکی است که در آن یک یا هر دو والدین فعالیت های فرزندان خود را کنترل می کنند یا زندگی آن ها را تحت کنترل خود نگه می دارند. از آن به عنوان فرزند پروری مستبد نیز یاد می شود که در آن والدین بر نظم و انضباط تمرکز می کنند و در مورد پایبندی به قوانین و مقررات سختگیر هستند. به اعتقاد دکتر ملک نیا، این سبک فرزند پروری آسیب جدی را برای رشد طبیعی کودک به همراه دارد چراکه والدین کنترل گر در جریان رشد کودک سعی دارند به بهترین نحو فرزند خود را بزرگ کنند و به نوعی در فرزند پروری کمال گرایی دارند. آن ها از اینکه فرزندشان دچار خطا شود، می ترسند و سعی می کنند در تمام امور فرزندشان کنترل افراطی داشته باشند. در تمام موقعیت ها به جای فرزندشان تصمیم می گیرند و استقلال او را نادیده می گیرند. این روانشناس تربیتی نقطه مقابل سبک فرزند پروری کنترل کننده را سبک فرزند پروری مقتدرانه می داند و می گوید: «در این سبک والد با فرزند خود در مورد مسائل به گفتگو می پردازد و به نوعی بر سر امور تربیتی با یکدیگر به توافق می رسند؛ هرچند این توافق در موارد بحرانی و خط قرمز های تربیتی خانواده جایگاهی ندارد. به عنوان مثال، اینکه فرزند ما در چه ساعتی از شبانه روز باید در خانه باشد و حق بیرون ماندن بعد از تاریکی هوا را ندارد موضوعی نیست که بتوان در مورد آن به توافق رسید بلکه قوانینی است که از طرف والدین اعلام و برای فرزندان لازم الاجراء است.» به گفته ملک نیا، والدین جهت رشد بهینه تمام ابعاد فرزندشان که بدون شک تأثیرگذار در بزرگ سالی او نیز است، باید سبک فرزندپروری مقتدرانه داشته و در مراحل زندگی او صرفاً نظارت داشته باشند؛ به این صورت که والدین بعد از اعلام توافقات و قوانین فی مابین خود و فرزندشان صرفاً نظارت بر روند رشد او داشته و در مواقع عدول فرزندشان از چارچوب های تعیین شده وارد عمل شوند. به طور خلاصه می توان گفت زمانی که والدین کنترل افراطی در امور فرزندشان داشته باشند، والد کنترل گر محسوب می شوند، اما اگر این کنترل در حد بهینه و با در نظر گرفتن استقلال فرزند باشد، نظارت والد مطرح است. ملک نیا خصوصیات والدین کنترل گر را این گونه شرح می دهد: «والد کنترل گر با فرزند خود همدلی نمی کند و دنیا را فقط از زاویه چشم خودش می بیند و نظر فرزندش در نزد او جایگاهی ندارد.» او ادامه می دهد: «در این شیوه تربیتی، والد بیشتر بر روی تنبیه استوار است و تشویق و پاداش را در نظر نمی گیرد. سطح عملکردی و معیار های والدین در این شیوه به قدری سخت گیرانه و غیرقابل دسترس است که اغلب باعث شکست های متوالی در فرزندشان خواهد شد. بعد از شکست، سرزنش و تحقیر از سوی والدین آغازشده و در تمام ابعاد زندگی فرزند نظر اول و آخر متعلق به والدین است.» ملک نیا با اشاره به تأثیر کنترل گری بر روی کودکان و نوجوانان می گوید در کنترل گری آنچه نادیده گرفته می شود نیاز های عاطفی و روانی کودکان و نوجوانان است: «کنترل گری والدین منجر به احساس گناه، شرم و ناامیدی در کودکان و نوجوانان می شود و هر یک از این احساسات منفی توانایی انجام هرگونه عملی را در آن ها کاهش خواهد داد و به نوعی درماندگی آموخته شده را در آن ها ایجاد می نماید.» او ادامه می دهد: «والدین کنترل گر جای فرزندان خود تصمیم می گیرند و برنامه ریزی می کنند و ما شاهد ثبت نام کودکان و نوجوانان در رده های متعدد علمی، تفریحی و موسیقی در تابستان هستیم درحالی که خود آن ها هیچ رغبتی برای حضور در این کلاس های آموزشی ندارند.» به اعتقاد ملک نیا کنترل گری والدین منجر به نابودی خلاقیت در کودکان و نوجوانان می شود: «والد کنترل گر اجازه نمی دهد فرزندش استقلال پیدا کند و بدون شک برای کودک فقط یک راه وجود دارد آن هم راهی که والدین او انتخاب کردند. او در آینده هیچ وقت نمی تواند راه های مختلف را انتخاب و به چالش بکشد، چون او انتخاب کردن را یاد نگرفته است. درنتیجه، والدین در این شیوه تربیتی عملاً خلاقیت و تفکر واگرا را در فرزندشان نابود می کنند.» ملک نیا عدم مسئولیت پذیری و پرخاشگری را یکی دیگر از تأثیرات منفی داشتن والد کنترل گر می داند و می گوید: «به دلیل عهده دار شدن امور از سوی والدین، عدم مسئولیت پذیری در فرزندان شکل خواهد گرفت و به مرور استقلال کودک و نوجوان از بین خواهد رفت. کنترل گری در روابط بین فردی هم مؤثر است. وقتی فرزند شما فشار بیش ازاندازه را تحمل نماید به عامل آن، توجه خود را معطوف نموده و نسبت به او پرخاشگری خواهد کرد.» این روانشناس تربیتی ادامه می دهد: «کنترل بیش ازحد، در امر دوست یابی فرزندان شما نیز خلل ایجاد کرده و از او یک فرد منزوی خواهد ساخت؛ انسانی که به دلیل سبک فرزند پروری نادرست دچار مشکل در ایجاد رابطه مثبت با دیگران خواهد شد و حمایت های اجتماعی را از دست خواهد داد.» اولین راهکار برای برخورد با والدین کنترل گر کنار گذاشتن جنگ و ابراز قدرت است: «وقتی فرمان های بی وقفه والدین کنترل گر خود را می بینید به طور موقت صحنه را با احترام ترک کنید و زمانی که والدین حالشان خوب است مجدد با آن ها ارتباط مثبت برقرار کرده و خواسته خودتان را با آن ها مطرح نمایید.» به گفته ملک نیا، درمان هیجان مدار فردی به کودکان و نوجوانان کمک خواهد کرد تا بتوانند به والدین خود بگویند که وقتی کنترل شدید بر روی آن ها اعمال می شود چه حس بدی را در خود تجربه می کنند. این روانشناس کودک و نوجوان ادامه می دهد: «آنچه سبب می گردد فرزندمان نتواند از احساسات خود به ما بگوید ترس از بازخورد والدین است. درمان هیجان مدار بین فردی سبب خواهد شد تا کودک و نوجوان به راحتی بتواند در سایه امنیت فضای مشاوره از فکر و احساس و رفتار خود به والدینش بگوید و والدین هم باید بتوانند اعلام نیاز او را میان احساسات و افکار و رفتار او دریافت نمایند. به نظر می رسد والدین می خواهند بهترین نوع تربیت را برای فرزندشان اعمال کنند و فرزندان هم می خواهند برای والدین بهترین فرزند باشند، آنچه این میان رابطه را مختل کرده حلقه ارتباطی بین والد و فرزند است.» ملک نیا نظارت والد بر فرزند را مستلزم یک مهارت ارتباطی می داند و می گوید: «برای داشتن نظارت بر رفتار باید اطلاع کافی در مورد خصوصیات فرزند خود داشته باشید؛ آیا او رفتار های پرخطر انجام می دهد؟ آیا به عنوان یک والد از علایق و خواسته های او اطلاع دارید؟ این دودسته اطلاعات به شما کمک می کند تا بدانید چگونه بر کار های او نظارت کنید.» به اعتقاد این روانشناس تربیتی، نظارت بر رفتار کودک با نوجوان متفاوت است: «آنچه مسلم است کودک نظارت بیشتری را می طلبد، چون در ابتدایِ شکل گیریِ رفتار اجتماعی است و والدین باید او را از پیامد های رفتارش مطلع نمایند، اما نظارت بر رفتار نوجوان به دلیل استقلال طلبی در نوجوانی باید با روش توافق و اقناع سازی صورت گیرد. برای تسهیل رشد نوجوان لازم است به او حس استقلال طلبی داده شود و نظارت کمتری بر کار های او صورت گیرد.» او تأکید می کند: «باید به فرزندان آزادی عمل داد، اما مقرراتی را برای آنان تعیین کرد تا ازنظر اجتماعی، رفتار های قابل قبولی انجام داده و شخصیت مطلوب خود را شکل دهند.» ملک نیا در پاسخ به این سؤال می گوید: «کنترل گر بودن امری ذاتی نیست. ما در کودکی یا والد کنترل گری داشته ایم که الگوی ما در نحوه فرزند پروری بودند یا دارای طرحواره هایی هستیم که ما را در ارتباط با فرزندمان دچار مشکل کرده است. طرحواره کمال گرایی سبب خواهد شد تا ما بخواهیم والد بدون نقص باشیم و فرزندان بدون نقصی را نیز تربیت کنیم، درنتیجه کنترل شدیدی روی فرزندان خودداریم و ناخواسته صدمات روحی و روانی به فرزندمان وارد می کنیم.» او ادامه می دهد: «والدین با مراجعه به روانشناس می توانند آسیب هایی را که در کودکی دیدند ترمیم نمایند و اگر دارای نشانه های اختلال هستند نسبت به درمان آن اقدام و به کمک جلسات مشاوره، بهترین سبک فرزند پروری را آموزش دیده تا فرزندان خود را در فضای امن پرورش دهند.»
کنترل را با نظارت اشتباه نگیرید
نشانه های والد کنترل گر
تأثیرات منفی داشتن والدین کنترل گر
روش برخورد با والدین کنترل گر
چگونه به جای کنترل بر فرزندمان نظارت داشته باشیم؟
آیا کنترل گری والدین یک امر ذاتی است؟
پربیننده ترینها
آخرین اخبار
