امروز به سراغ این بنای زیبا رفته‌ایم تا علاوه بر معماری بنا به تاریخچه‌ آن نیز پی ببریم. با ما همراه باشید.

معرفی خانه دبیرالملک

خانه دبیرالملک متعلق به میرزا محمد حسین خان فراهانی بوده است. میرزا محمد حسین خان یکی از مربیان و کارگزاران دستگاه مستوفی‌گری قاجار بود که چندین سال منشی‌گری امیرکبیر را نمود و در این سال‌ها به او لقب دبیرالملک را دادند. این بنای تاریخی در محله سرچشمه تهران واقع شده و به لحاظ معماری و همچنین پیشینه جزو آثار ارزشمند تهران به حساب می‌آید. خانه دبیرالملک در حدود ۱۴۰ سال قدمت دارد که تاریخ ساخت آن به زمان قاجار برمی‌گردد.

پیشینه خانه دبیر الملک

طبق گفته کارشناسان و همچنین براساس اسناد تاریخی ساخت خانه دبیرالملک مربوط به اواسط دوران قاجار می‌شود. این بنا در مرکز محله قدیمی عودلاجان و محله‌ی به نام محله باغ‌ امین که یکی از محلات ارزشمند تاریخی شهر تهران است، قرار دارد. بعدها به دلیل اینکه دبیرالملک خانه خود را در این کوچه ساخته بود، کوچه مزبور به کوچه میرزا نصیرالدوله خان دبیرالملک تغییر نام یافت که این نام در نقشه دوران ناصری از تهران نیز قابل مشاهده است.

میرزا محمد حسین خان در زمان وزارت میراز تقی‌خان وزیر نظام به عنوان منشی به مدت چهار سال به وی خدمت کرد و در ادامه نیز مدتی در زمان وزارت امیرکبیر به او به عنوان منشی خدماتی ارائه کرد. بیرالملک مدتی وزیر داخله و حاکم اراک گردید و حتی در ادامه فعالیت‌های خود مدتی تولیت آستان قدس رضوی را به عهده گرفت.

با این‌حال وی در سال ۱۲۷۸ هجری قمری رساله‌ای انتقادی نوشت که مورد بی‌مهری شاه قرار گرفت. وی در این رساله در مورد اصلاح حکومت صحبت‌های نمود و همچنین نقدهای به شخص شاه (ناصرالدین شاه) وارد کرد. پس از این رساله مدتی از طرف ناصرالدین شاه مورد بدگویی و بی‌مهری قرار گرفت.

معماری خانه دبیرالملک

در ساخت خانه دبیرالمک نفوذ معماری غرب و اروپایی دیده می‌شود. علت آن هم سفرهای شاهان قاجار به اروپا و علاقه آنها به استفاده از سبک غربی و اروپایی در معماری بود. در این دوران ساخت خانه‌ها و بناها به سبک ترکیبی اروپایی و ایرانی بسیار رایج شد.

در معماری خانه دبیرالملک نیز از سبک ترکیبی استفاده شده است. در ساخت بنا یک تقارن کامل را شاهد هستیم. اتاق شاه‌نشین در میان بنا قرار دارد و دیگر بناهای فرعی در کنار یا پشت آن قرار گرفته‌اند. این تقارن در راه‌پله‌ها و حتی درهای و پنجره‌ها نیز قابل مشاهده است.

تزیینات به کار رفته در بنا نیز از همین معماری پیروی می‌کند. حوض میانه حیاط مستطیل شکل و رنگ زرد و نارنجی غالب است که این رنگ‌ها در دوران قاجار بسیار استفاده می‌شد و در دیگر بناهای قاجار نیز به چشم می‌خورد.

وضعیت کنونی بنا

خانه دبیرالملک از سال ۱۳۸۴ به عنوان یکی از آثار میراث فرهنگی به ثبت ملی رسید. بعد از اینکه خانه دبیرالملک به ثبت ملی رسید، شهرداری که مالک بنا بود مشغول به بازسازی و مرمت آن شد. پیش از بازسازی، خانه دبیرالملک لوکیشن فیلم روزگار قریب بود. بنا از سال ۱۳۸۵ الی ۱۳۸۷ هجری شمسی توسط استاد امرالله سلیمی بازسازی و مرمت شد و در نهایتا در اسفند ۱۳۸۷ افتتاح گردید.

در این سال‌ها خانه دبیرالملک به عنوان خانه اسباب‌بازی ویژه کودکان کار و خیابان بود. اما در سال ۱۳۹۵ شمسی خانه به انجمن فراغت تهران به مدیریت رامبدجوان سپرده شد و از آن پس نام خانه دبیرالملک به خانه فراغت تغییر کرد.

هدف از احداث خانه فراغت زنده کردن بازی‌های بومی و فرهنگ بازی ایرانیان و همچنین گذراندن اوقات فراغت شهروندان بود. خانه دبیرالملک برای تبدیل شدن به خانه فراغت به بخش‌های مختلف دسته‌بندی شد که شامل سالن اصلی عمارت (شاه نشین)، اتاق فرار، اتاق تنهایی، اتاق سینما، استودیو، کارگاه و اتاق بازی، حیاط اصلی، حیاط جنبی بود. با این حال خانه فراغت هرگز پا نگرفت و این امکانات استفاده نگردید.

وضعیت این خانه مدتی نامشخص بود و امکان بازدید نیز برای عموم فراهم نبود. اما امروزه خانه دبیرالملک یکی از ادارات زیرمجموعه شهرداری را میزبانی می‌کند و در ساعات اداری امکان بازدید برای بازدیدکنندگان فراهم می‌باشد.

سخن نهایی

برای رفتن به خانه دبیرالملک بهترین راه استفاده از مترو و ایستگاه میدان بهارستان است. در حال حاضر بازدید از مجموعه رایگان می‌باشد اما تنها در ساعات اداری امکان بازدید وجود دارد. اگر شما تجربه‌ای بازدید از این خانه زیبا را داشته‌اید، نظراتتان را با ما در میان بگذارید.