این روز‌ها یکی از چالش‌های پیش روی والدین مکالمه با کودکان درباره بیماری کرونا، پیامدهایش و البته مرگ عزیزان است. همزمان با افزایش نرخ مرگ و میر در ایران و برخی کشور‌های دیگر، شهروندان به دریافت حمایت‌های اجتماعی و روانی بیشتری نیازمند هستند. یکی از این موارد مربوط به از دست دادن اعضا خانواده در اثر ابتلا به بیماری کروناست. این نوع مواجه با مرگ عزیزان برای کودکان و نوجوان با اندوه و ترومای سنگین‌تری همراه است بنابر این ضروریست که از راهنمایی‌ها و نظر کارشناسان در رابطه با پاسخ مناسب به سوالات کودکان و نوجوانان درباره مرگ ناشی از کرونا بهره ببریم.

در این دوران ممکن است با سوال‌های سختی مواجه بشویم. مثلا سوال‌های دختر ۱۱ ساله‌ای از پدرش درباره ابتلا یکی از آشنایان به کرونا به این شرح بود: «پدر اگر مردم مریض بشن، بهشون دارو می‌دیم و خوب می‌شن؟ یا می‌تونیم ببرمشون بیمارستان تا پرستارا و دکترا ازشون مراقبت کنند؟... درست نمی‌گم؟...» چه پاسخی باید به این کودک داد. تا چه حد پیش رفت و ...؟

در شرایطی که آمار قربانیان ویروس کرونا از مرز نیم میلیون انسان در سراسر جهان گذشته است، اندیشیدن به بیماری کرونا و مواجه با مرگ ناشی از آن برای کودکان به مراتب سخت‌تر از بزرگسالان است هر چند که والدین سعی می‌کنند از کودکانشان در مقابل نگرانی‌ها و ترس موجود محافظت کنند، اما این چالش دشواری برای کودکان و حتی افراد بالغ است. در همین رابطه شاهد هستیم که برخی از بزرگسالان در مواجه با تعداد قربانیان و یا آمار مبتلایان به بیماری کرونا شوکه و مضطرب می‌شوند، اما شرایط کوکان وخیم‌تر است، علاوه بر آنکه مرگ و بیماری برای کودکان غیر قابل تحمل است، در مواردی حتی ناتوان از درک مهفوم مرگ هستند.

نتایج تحقیقات متعدد در حوزه مواجهه کودکان با مرگ بیانگر این واقعیت است که باید با کودکانمان صادق باشیم و البته که راستگویی و صداقت در کاهش احساس اضطراب کودکان موثر است. ما در گام اول باید بدانیم که حتی خردسالان متوجه تغیر حالات عاطفی پدرو مادرشان می‌شوند و غیبت غیر معمول یکی از اعضای خانواده مثلا پدربزرگ و یا پرستارشان را می‌فهمند.

بدون شک صحبت از مرگ با کودکانمان بسیار دشوار است، برای کاهش دشواری‌های این مکالمه و درک روش صحیح پاسخ به پرسش‌های کودکان باید ۶ اصل راهنمای زیر را به کار ببندید. در ادامه شش اصل مورد نظر متخصصان توضیح داده می‌شود:

مقتضیات سن کودکان را در نظر بگیرید
در حالیکه والدین اصل صداقت را در مکالمه با کودکان رعایت می‌کنند باید به این نکته توجه کنند که در هنگام سخن گفتن از مرگ، باید میزان و عمق اطلاعاتی که ارائه می‌دهند با سن و شرایط کودک همخوانی داشته باشد. تخمین این موضوع که کودک چه درکی از موضوع مرگ دارد تا حدودی دشوار است. دانشمندان پیشنهاد می‌کنند که بهتر است والدین برای آغاز مکالمه و پرسش و پاسخ داوطلب نشوند و و از پرسش‌های کودکان به میزان و عمق آگاهی کودک و پاسخ‌های مورد نیازش پی ببرند.

غالبا کودکان ۴-۷ ساله بر این باورند که مرگ یه امر موقتی و برگشت پذیر است. در حقیقت آن‌ها مرگ افراد را با غیبت و یا مرگ شخصیت‌های کارتونی محبوبشان مقایسه می‌کنند که مجددا در قسمت بعد باز می‌گردند. علیرغم اینکه برای خردسالان توضیح داده می‌شود که هر موجود زنده‌ای روزی می‌میرد و زندگی با مرگ به پایان می‌رسد، بار‌ها میپرسند "کسی که رفته کی بر می‌گرده؟ " خودتان را برای تکرار پرسش‌هایی از این دست آماده کنید و سعی کنید که با آرامش و مهربانی به کودکان توضیح دهید که اگر قلب انسان از حرکت بایستد و انسان بمیرد دیگر بازنخواهد گشت.

کودکان در سنین بالاتر و در آستانه نوجوانی از تفکرات جادویی پیرامون مرگ فاصله می‌گیرند و در ابتدای نوجوانی معنا و مفهوم مرگ را زیر سوال می‌برند، حال آنکه خود را در برابر مرگ آسیب ناپذیر می‌بینند. آن‌ها ممکن است بخواهند با شما درباره اینکه چرا فردی می‌میرد صحبت کنند و یا اطلاعاتی درباره بیماری کرونا و علت مرگ ناشی از آن احتیاج داشته باشند.

در چنین موقعیتی پیشنهاد می‌شود که از نوجوانان بپرسید که چه نکاتی درباره کرونا ویروس می‌دانند؟ آیا می‌دانند در صورت ابتلا افراد چه علایمی دارند؟ و همچنین برای نوجوانان توضیح دهید که چه افرادی در خطر بیشترابتلای حاد به کرونا قرار دارند.

خود را آماده سازید
سخن گفتن از مرگ به خصوص مرگ عزیزان بسیار دشوار است. به خودتان زمان بدهید تا افکار پراکنده کمی متمرکز شود و بتوانید کلمات و جملات مناسب را آماده کنید. پیش از شروع صحبت چند نفس عمیق بکشید؛ و از خودتان بپرسید: آیا نیاز هست که بزرگسال دیگری در حین دادن خبر مرگ کسی به فرزندم، کنارم باشد؟ آیا منزل محل مناسبی برای این مکالمه است؟ آیا در زمان این مکالمه فرزندم به اسباب بازی یا پتوی راحتی نیاز ندارد؟

لازم است پیش از آنکه فرزند شما از طرق دیگری به فوت آشنایان پی ببرد، خودتان او را مطلع سازید و فراموش نکنید که اول خود را آرام و مهیا کنید، سپس با کودکان صحبت را آغاز کنید.

توضیح مختصر علت مرگ
اگر فردی از آشنایان دراثر ابتلا به کرونا جان خود را از دست داد، با ذکر علت مرگ، کودک را در جریان واقعیت بگذارید و از به کار بردن جملات و مفاهیم غیر مستقیم و مبهم خودداری کنید. به عنوان مثال از گفتن جملاتی نظیر «به خواب رفته، ما او را از دست دادیم و به جای بهتری رفته» اجتناب کنید.

در عوض می‌توانید به گونه‌ای دیگر صحبت را آغاز کنید. به عنوان مثال بپرسید «عزیزم یادته که پدربزرگ خیلی مریض بود و چند هفته‌ای را در بیمارستان به سر می‌برد؟ پزشک‌ها و پرستاران بسیار تلاش کردند تا ریه‌های او را درمان کنند، ولی متاسفانه بدلیل وضعیت بد ریه‌ها دارو‌ها تاثیری نداشت و حال پدربزرگ بهتر نشد، متاسفانه پدربزرگ فوت شده است...»

این جملات را به آهستگی و با مکث ادا کنید تا کودکان متوجه وضعیت بشوند.

به غم و اندوه اجازه بروز بدهید
در دوران سوگواری ممکن است بر احساسات خود کنترل نداشته باشید و یا ندانید که به کودکان چه باید بگویید. در چنین شرایط سختی به عواطف و اندوه اجازه بروز بدهید، این بروز احساسات از سوی والدین، به کودکان این امکان را می‌دهد احساساتی نظیر اندوه، ترس و عصبانیت را نشان دهند. همچنین می‌توانید صادقانه با کودکان راجع به غم مرگ عزیزان صحبت کنید و اعتراف کنید که چقدر غمگین و ناراحت هستید.

کودکان در مواجهه با مرگ عزیزان رفتار‌های متفاوتی را نشان می‌دهند برخی در همان ابتدا تمام ناراحتی و خشم خود را بروز می‌دهند در حالیکه برخی دیگر ممکن است که پس از گذشت هفته‌ها و روز‌ها اوج ناراحتی خود را نمایان سازند. برای این قبیل تغیرات رفتاری خود را آماده کنید. سوگواری کودکان با بزرگسالان متفاوت است. ممکن است دقایقی به شدت گریه کنند و بعد از آن مشغول بازی باشند. در حقیقت شاید بتوان ایام سوگ را به ترن هوایی تشبیه کرد که بالا و پایین‌های بسیار دارد و هر روز ممکن است که احساسات متفاوتی را تجربه کنند.

به سوالات تکراری نیز پاسخ دهید
کودکان ممکن است به دفعات از علت مرگ عزیزان سوال کنند و سوالات خود را به اشکال مختلف بپرسند. باید آماده باشید تا توضیحاتی را به کودکان بدهید، در رابطه با بیماری‌های تنفسی که نفس کشیدن را دشوار می‌سازد توضیح دهید ویا اینکه متذکر شوید که تیم پزشکی نهایت تلاش را انجام داده اند، ولی متاسفانه موفق نشده اند.

کودکان ممکن است از احتمال بیمار شدن و مرگ شما یا دیگر اعضا خانواده سوال کنند. در چنین مواردی به کودک توضیح دهید که چه اقدامات بهداشتی پیشگیرانه‌ای را انجام میدهید. به عنوان مثال از شستن دست ها، استفاده از ماسک و دستکش و مواردی از این دست صحبت کنید و به او اطمینان دهید که موارد احتیاطی و پیشگیرانه را به دقت رعایت می‌کنید.
مراسم یادبود

در دوران مقابله با کرونا و حفظ فاصله گذاری فیزیکی امکان برگزاری مراسم بزرگداشت متوفیان به شکل معمول امکان پذیر نیست، از همین‌رو سوگواری و تحمل اندوه از دست دادن عزیزان دشوارتر ازهمیشه است. شاید بزرگسالان به طریقی این کمبود‌ها را تحمل کنند، اما کودکان به خداحافظی درخور با فرد متوفا احتیاج دارند. در شرایطی که مراسم سوگواری برگزار نشود افراد خانواده به خصوص کودکان و نوجوانان امکان بروز احساسات را نمی‌یابند، پس باید به طریقی فرصت خداحافظی مناسب برای کودکان ایجاد شود.

به عنوان مثال می‌توان با اعضا نزدیک خانواده زمانی را به صحبت درباره فردی که قربانی ویروس کرونا شده است اختصاص دهید، به یاد او نهالی کوچک بکاریم، شعری بخوانیم، یادی از خاطرات داشته باشید و یا باکودکان تصاویر و ویدئو‌های روز‌های خوش گذشته را مرور کنیم. یا حتی از کودکانمان بپرسیم که چه ایده و نظری برای بزرگداشت و یا مراسم یادبود دارند؟

در این شرایط سخت هرگز فراموش نکنید که چنین مکالمات و اقداماتی با خانواده ضروری است و این کار از رنج همه اعضا خانواده خواهد کاست؛ و همچنین باید بدانیم که خانواد‌های بسیاری در سراسر جهان عزیزانشان را در اثر ابتلا به کرونا از دست داده اند و در شرایطی که اگر یکی از دوستان یا اعضا خانواده خود را از دست دادید به هر طریقی که امکان پذیر است و سلامتتان به خطر نمی‌افتد، از حمایت دیگر افراد بهرمند شوید. حتی در شرایط فاصله گذاری فیزیکی نیز هیچ کس نباید به تنهایی سوگواری کند.