کسب وکار دیجیتال یا آنلاین، همان دسته کسب وکارهایی هستند که بر بستر وب ارائه می شوند و خریداران و فروشندگان به مدد تکنولوژی این امکان را دارند که بدون حضور در مکانی خاص و زمانی مشخص نیازهای خود را برطرف کنند. این نوع کسب وکارها علاوه بر مزیت های تسهیل گرانه ای که دارند، از بعد اجتماعی نیز مزیت های قابل توجهی به همراه دارند.

خلق ارزش های جدید

گسترش کسب وکارهای آنلاین، ناشی از فراگیری اینترنت و افزایش دسترسی به آن بود. موضوعی که خود، در قالب ارزشی جدید قابل تعریف است. خلق ارزش از مهمترین مزیت های کسب وکار آنلاین در قیاس با کسب وکار سنتی محسوب می شود

فراگیری و سهولت دسترسی در همین بستر است که امکان ایجاد و ارائه خدمات جدید از سوی پلتفرم های کسب وکاری به خریداران و فروشندگان را ارائه می کند. خدماتی که خود منجر به خلق ارزش های جدید در ابعاد مختلف اجتماعی می شوند. ارزشی که برای تمام ذی نفعان در مقابل یکدیگر قابل مشاهده است. کیوان محيط مافي، مدیر ارشد محصول دیجی کالا در همین رابطه به تجربه مارکت پلیس دیجی کالا اشاره کرد و با اعتقاد به اینکه موفقیت این مارکت پلیس ناشی از همین خلق ارزش است گفت: «ديجي کالا در ايجاد شبکه اي عظيم بين فروشندگان و خريداران در قالب مارکت پليس است. با وصل کردن تعداد زيادي فروشنده به خريدار، پلتفرم ما موفق به خلق ارزش مي شود. همه منابع ارائه شده و ارتباطات برقرار شده روي بستر ما، بخشي از فرایند خلق ارزش است. خلق ارزشي که در وهله اول به خود پلتفرم ارزش مي بخشد. همه اين شبکه ارتباطي ارزشمند، عاملي است براي رجوع بيشتر افراد به يک پلتفرم و اين هم عاملي است براي پيشي گرفتن از کسب وکارهاي سنتي.»

محیط مافی با مقایسه کوکاکولا به عنوان یک کسب وکار سنتی و کسب وکارهای آنلاین مانند فیسبوک، گوگل و مایکروسافت به تشریح بیشتر موضوع پرداخت و گفت: «کسب وکارهاي آنلاين با ايجاد ارتباط بين مخاطبان منجر به ارزش آفريني مي شوند و ادامه اين روند منجر به افزايش ارزش کسب وکار مذکور خواهد شد.»

فلاحت، مدیرمحصول تپسل در این رابطه می گوید: «وقتي اينترنت از منظر جامعه ارزشمند شد که در دسترس همه قرار گرفت و به آن ها مطلوبيت اضافه کرد. در مورد پلتفرم هاي مدرن هم همينطور است. اين پلتفرم ها بايد در دسترس باشند و نيازهاي ما را برطرف کنند. اما خود اين پلتفرم ها زماني محبوب شدند که اينترنت از حالت نسبتا گران ADSL خارج شد و با قيمتي ارزان در دسترس همه قرار گرفت. واضح است که اگر اينترنت فراگير نبود هيچ کدام از اين کسب وکارها به چنين موفقيت هايي نمي رسيدند. بارها ديده ايم يک تکنولوژي به دليل عرضه شدن در زمان نامناسب، يعني در زماني که بستر جامعه براي پذيرش آن آماده نبوده، شکست خورده و حذف شده است.»

از جمله ویژگی های مهمی که کسب وکارهای دیجیتال به واسطه بعد تکنولوژیک خود به همراه دارند، تطبیق پذیری است. تطبیق پذیری این امکان را ایجاد می کند که یک کسب وکار دیجیتال به سرعت و با هزینه کمتر بهترین پاسخ را به نیاز مشتریانش بدهد. این امکان فناورانه موجب شده تا کسب وکارهای دیجیتال بتوانند با در نظر گرفتن ابعاد در هم تنیده اقتصادی، تکنولوژیک و اجتماعی کسب وکارهای جدید، توجهی بیشتری به ابعاد اجتماعی کار خود هم داشته باشند آنها اکنون با حرکت در راستای رضایت مشتریان، می توانند ارزش آفرینی کنند. از جمله نمونه های چنین اتفاقی شرکت نتفلیکس است که در حوزه سرگرمی فعال است و در حال حاضر با ساخت سریال های تلویزیونی یکی از مهمترین بازیگران صنعت سرگرمی در حوزه دیجیتال است. فلاحت در مورد تجربه خلق ارزش این شرکت می گوید: «نتفليکس در آغاز راه براي تطبيق با نيازهاي مشتريان به اجاره VHS و DVD مي پرداخت. اين کار او براي مشتريان ارزش ايجاد کرد و مشتري از طريق نتفليکس به مطلوب خود رسيد. بعد بدون حذف بخش اجاره DVD، پلتفرم مدرن خود را به وجود آورد که البته مخاطبش از تلوزیون های کابلی، يعني نوع سنتي اين ماجرا بيشتر است.»

ارزش آفرینی های چند سویه

فضای کسب وکار آنلاین به واسطه پتانسیل هایی که دارد ارتباطی چند سویه میان ذی نفعان مختلف را ایجاد می کند که در نهایت سود حاصل از فعالیت در گرو ارائه خدمت مناسب به سایر ذی نفعان است. همین بستر موجب ایجاد فرایندی می شود که ارزش آفرینی ها را چند سویه می کند و تمام ذی نفعان از آن بهره می برند. این همان کاری است که پلتفرم های کسب وکار دیجیتال همچون دیجی کالا توانسته اند به واسطه شبکه ارتباطی که میان فروشنده و مشتریان شکل داده اند در ذهن مخاطبان خود ایجاد کنند. فلاحت در این رابطه می گوید: «وقتی یک شخص می بیند که با کار کردن به عنوان راننده در تاکسی اینترنتی می تواند کسب درآمد کند و به نحوی توانمند شود، ارزش آن پلتفرم در ذهن او بالا می رود. همین مثال برای دیجی کالا هم صادق است. به نظر من از نقاط عطف موفقیت دیجی کالا، روی آوردن به مارکت پلیس است که در آن اشخاص می توانند به عنوان فروشنده هم فعالیت کنند. این امکان منجر می شود افراد با ارزش آفرینی در پلتفرم دیجی کالا، مجموعه کسب وکار را ارزشمند ببینند و باز آفرینی این ارزش ها منجر به ارزشمند شدن دیجی کالا در جامعه می شود.»

یکی از مهمترین مزیت هایی که کسب وکارهای آنلاین به واسطه بعد تکنولوژیک نسبت به کسب وکارهای سنتی دارند، شبکه اجتماعی است که در این کسب وکارها شکل می گیرد. خرید در کسب وکار آنلاین، با دیدی وسیع تر ممکن شده است و در این شیوه خرید ابزاری در اختیار فروشنده است که منجر می شود او با آگاهی بیشتری اقدام به خرید کند. امکانی که یک فضای دیجیتال به خریداران می دهد این است که افراد می توانند حین بررسی کالا از نظرات مثبت و منفی که در یک پلتفرم دیجیتال گذاشته شده بهره ببرند و این ویژگی ها منجر به تصمیم گیری بهتر شود.

تغيير پارادايم ها

به عقیده بسیاری از کارشناسان، موفق ترین کسب وکارهای مدرن آن هایی هستند که می توانند تغییر پارادایم ایجاد کنند. یک مثال شاخص تغییر پارادایم تبدیل اندروید به پلتفرم رایج مورد استفاده در بین تعداد زیادی از کاربران ادوات تکنولوژی است. فلاحت با اشاره به این موضوع که گوگل از مدت ها پیش تمایل داشته تا گوشی های هوشمند به پارادایم موبایل در دنیا تبدیل شوند که چنین هم شد، گفت: «شرکتی مثل نوکیا با تغییر پارادایم همراه نشد و این عدم همراهی، منجر به شکست او شد.»

این تغییر پارادایم در کسب وکارهای آنلاین ایرانی هم محسوس است و مصادیق آن را می توان در پلتفرم هایی همچون دیجی کالا، کافه بازار، استادکار و تپسی دید.

جنس فروخته شده پس گرفته می شود

دیجی کالا موفق شد پارادایم هایی را تغییر دهد که پیش از آن تصوری در مورد آنها وجود نداشت. از جمله مهم ترین این تغییرات تحویل به موقع کالا در سراسر کشور، خدمات پس از فروش، بسته بندی با کیفیت و امکان مرجوع کردن کالا تحت ضوابط مشخص است. فلاحت در همین رابطه گفت: «سال ها پیش در بسیاری از فروشگاه ها نوشته ای به چشم مان می خورد که کالای فروخته شده پس گرفته نمی شود؛ اما دیجی کالا با تغییر پارادایم، به طریقی کل جامعه را تحت تاثیر قرارداد. به نظر من یک پلتفرم موفق باید منجر به تغییر پارادایم شود.» واضح است که تغییر پارادایم یک روزه و به آسانی رخ نمی دهد. چنین تغییراتی نیازمند تلاش، ثبات و هوشمندی مغزهای متفکر کسب وکارهای موفق است.