همینکه عقد نکاح یا ازدواج از نظر قانون و شرع به درستی واقع شود، متعاقب خود حقوق و تکالیفی و تعهداتی را برای زوجین (زن و شوهر) ایجاد میکند. یکی از آثار و نتایج عقد نکاح از منظر قانون، ایجاد رابطهی زوجیت است. منظور از این رابطه نیز مفهوم عامی است که همهی روابط غیرمالی و مالی زن و شوهر را دربرمیگیرد و تخصیص آن به روابط زناشویی صرف با معانی این کلمات ناهمخوان است.
مطابق ماده ۱۱۰۲ قانونی مدنی، همین که عقد نکاح به طور صحیح واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در قبال هم برقرار میشود که از جمله آن وظایف، تمکین زوجه نسبت به زوج است. تمکین عبارت از اطاعت کردن زوجه در انجام وظایف زناشویی، سکونت در منزل مشترک که شوهر اختیار کرده و حسن معاشرت در تشیید مبانی خانواده است که در اصطلاح حقوقی به آن تمکین خاص و تمکین عام اطلاق میشود.
نافرمانی زن از انجام وظیفه خاص زناشویی را نشوز و چنین زنی را ناشزه میگویند. بنابراین زن ناشزه کسی است که نسبت به انجام وظایف زناشویی بدون دلیل موجه و مانع شرعی امتناع میکند. در این حالت است که زن مستحق دریافت نفقه نمیشود. قانون مدنی در ماده ۱۱۰۸ به صراحت بیان میدارد: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. البته وجود مانع شرعی و قانونی برای زن در عدم تمکین مانع دریافت نفقه نیست. همچنین بدیهی است که تمکین زن نیازمند تمهید مقدمات و تهیه لوازم آن از جمله فراهمسازی مسکن مناسب و لوازم ضروری سکونت است که باید قبلا توسط زوج مهیا شده باشد و زن باید ضمن سکونت در منزل شوهر خود نسبت به ادای وظایف زناشویی اقدام کند.
خانواده عبارت از مرد و زنی است که در اثر رابطهی حقوقی نکاح، به صورت سلول اولیهی اجتماع درآمدهاند. مبانی خانواده که قانون زن و شوهر را مکلف نموده در تشیید و تحکیم آن بکوشند، اموری است که خانواده بر پایهی آن قرارگرفته و آن عبارت از عشق و علاقهی زن و شوهر به یکدیگر است که نگهبان بقاء خانواده و موجب عفت و عصمت و پرهیزکاری هر یک از زن و مرد میشود.
معاضدت در تشیید مبانی خانواده سعی و کوشش زن و شوهر است تا با همفکری به اخلاق و عادات یکدیگر نزدیک شده و رابطهی زناشویی محکمتر شود و از صورت تأسیس حقوقی خارج گردد و به یک خانواده طبیعی ناگسستنی که مبتنی بر محبت است درآید.
دستور مزبور اگرچه از طرف قانون ارشادی و اخلاقی میباشد ولی در حقیقت میتوان گفت که این امر از طرف زن از افراد تمکین به شمار میرود که در صورت تخلف، مستحق نفقه نخواهد بود و از طرف شوهر اگر به صورت سوء معاشرت درآید و به درجهای برسد که زن نتواند زندگی را با او ادامه دهد، میتواند از دادگاه درخواست الزام شوهر به طلاق را بنماید.