کوه‌های ایران از البرز تا زاگرس از کوه‌های مرکزی و شرقی تا مکران همه مخازن ارزشمند انواع گیاهان معجزه‌گر دارویی هستند. گیاهانی که از اعصار قدیم تاکنون توسط ساکنان سرزمین ایران پایه و اساس درمان به شیوه سنتی و معیشت بوده‌اند. کشورمان از نظر تنوع اقلیمی کشوری ممتاز و با رتبه بالا محسوب می‌شود و به لحاظ غنای گیاهی و تنوع زیستی دارای ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهانی است.

این تنوع در اقلیم موجب دگرگونی و تنوع در پوشش گیاهی ازجمله گیاهان دارویی شده است. در این مطلب به یکی دیگر از معجزه‌های طبیعت یعنی گیاه دارویی آویشن می‌پردازیم. گیاهی که در اکثر ارتفاعات مناطق ایران و در گونه‌های مختلف در فصل بهار قابل برداشت است.

گیاه دارویی آویشن با نام انگلیسی و علمی Thymus از خانواده Lamiaceae یا نعناعیان و بومی مناطق معتدل اروپا، شمال آفریقا و آسیاست. نام علمی این گیاه از ریشه کلمه یونانی Thyme به معنای بوی خوش و ملایم است. آویشن یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین گیاهان دارویی در ایران است که به دلیل داشتن دو ترکیب تیمول و کارو اکرول دارای خواص دارویی ضد میکروبی، ضد باکتریایی و ضد نفخ است. از این گیاه در دنیا حدود ۳۵۰ گونه معرفی شده است.۱۴ گونه از گیاه آویشن در مناطق مختلف کشورمان شناسایی شده است که برخی از آن‌ها انحصاری هستند.

از این بین بیشترین پراکندگی را در شمال و غرب کشور داریم که ۱۰ گونه در استان‌های شمالی، ۱۱ گونه مربوط به استان‌های غربی، ۷ گونه در استان‌های مرکزی، یک گونه در فارس و دو نوع در کرمان وجود دارد. این گیاه در مناطق مختلف دارای اسامی متفاوت از جمله: آویشم، اوشن، آذربه، آذر روبه، سیسنبر، صعتر، اشمه کوهی و... است.

مشخصات ظاهری

گیاه آویشن دارای ساختار بوته‌ای، ساقه مستقیم چوبی یا علفی و پرشاخه است که ارتفاع آن به ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر و در برخی گونه‌ها تا ۴۰ سانتی‌متر می‌رسد. برگ‌های این گیاه معطر، تا حدودی همیشه سبز، تقریباً بدون دم‌برگ یا دارای دم‌برگ بسیار کوتاه است. برگ‌های آویشن بیضی شکل و بسیار کوچک است. طعم برگ‌ها تند و تیز است. گل‌های این گیاه معمولاً به رنگ‌های ارغوانی کم‌رنگ یا سفید و به شکل لوله‌ای، دو لبه، صمغی و بسیار کوچک هستند.

حالات غیر طبیعی گیاه آویشن آن است که بعضی از پایه‌های آن گل‌های فاقد پرچم دارند و در برخی دیگر پرچم‌ها زودتر از مادگی رشد می‌کنند. گیاه آویشن معمولاً به صورت خودرو و در ارتفاعات رو به شرق رشد می‌کند. این گیاه در زاگرس در میان صخره‌ها، لبه پرتگاه‌ها و حاشیه دره‌ها قابل برداشت است. گونه‌هایی از آویشن وجود دارند که به روش آبی و با بذر کشت می‌شوند. در ایران دو نوع آویشن شیرازی و آویشن کوهی از همه معروف‌تر هستند.

کاربرد گیاه آویشن

از آویشن در صنایع غذایی، دارویی، بهداشتی و آرایشی استفاده متنوعی می‌شود. از این گیاه در بازار به صورت برگ خشک شده، روغن یا اسانس و عرق موجود است. از برگ خشک آویشن علاوه بر دمنوش به عنوان طعم دهنده انواع گوشت، سالاد، لبنیات و ادویه خورش‌ها استفاده می‌شود. روغن آویشن دارای خواصی نظیر ضداسپاسم، بادشکن، ضد قارچ، ضد عفونی کننده، ضد کرم، ضد رماتیسم و خلط‌آور است. اسانس آویشن از جمله ده اسانس معروف است که دارای خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی و آنتی‌اکسیدانی است. از عرق تند و تیز آویشن برای درمان دل درد، اسهال، سرماخوردگی و مسمومیت استفاده می‌شود.

طبع آویشن

طبع آویشن در طب سنتی گرم و خشک است و مصرف بیش از اندازه آن برای افراد دارای طبیعت صفراوی (دارای مزاج گرم و خشک) توصیه نمی‌شود.

خواص درمانی گیاه آویشن

گیاه آویشن سرشار از ویتامین‌های مفیدی، چون A و C و عناصری مهمی، چون پتاسیم، آهن، کلسیم، منگنز، منیزیم و سلنیوم است. علاوه بر این آویشن دارای آنتی‌اکسیدان‌های قدرتمندی، چون لوتئین، زاکستین و تیمونین است. در بین ترکیبات این گیاه دارویی دو ماده ارزشمند به نام "تیمول" و "کارواکرول" به چشم می‌خورد که خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی بالایی دارند.

مفید برای فشار خون بالا

به طور کلی مصرف مواد غذایی حاوی منیزیم، پتاسیم و کلسیم در بهبود فشار خون بالا موثر است. محققان دانشگاه بلگراد صربستان دریافتند که عصاره به دست آمده از گیاه آویشنِ وحشی به نام "Thymus linearis Benth" باعث کاهش فشار خون در آزمایشات روی موش‌ها می‌شود. موش‌ها به روش مشابه با انسان به فشار خون بالا و تاثیر گیاه آویشن واکنش نشان می‌دهند. آویشن سطح کلسترول خون را نیز تنظیم می‌کند. بهتر است به جای نمک از پودر آویشن روی غذا استفاده کنیم.

درمان سرفه و گلودرد با آویشن

آویشن گیاهی اثبات شده برای درمان سرفه، گلودرد، برونشیت، لانژیت، تنگی‌نفس و سرماخوردگی است. این گیاهِ خلط‌آور می‌تواند عفونت‌های ناشی از تجمع سرماخوردگی و آنفولانزا را از مجاری تنفسی و گلو پاک کند. استفاده از دمنوش یا جوشانده برگ‌های خشک آویشن روزانه دو مرتبه در هنگام بیماری در رفع سرفه و گلودرد موثر است. از این گیاه فرآورده‌های دارویی مختلفی ساخته شده که سازمان نظارت بر امور دارویی وزارت بهداشت نیز آن‌ها را تایید کرده است. ازجمله شربت‌های توسیان، تیمیان، تیمکس، برونکوباریج و برونکوتیدی از فنل‌ها و فلانوئید‌های موجود در عصاره گیاه آویشن است.

درمان نفخ و دل درد

گیاه دارویی آویشن درد، ورم و نفخ معده را از بین می‌برد. این گیاه فرآیند هضم را بهبود می‌بخشد. مصرف منظم آویشن در کاهش علائم سندروم روده تحریک‌پذیر موثر است. برخی از پودر آویشن به همراه نعنا یا پونه بر روی ماست استفاده می‌کنند. این شیوه برای درمان نفخ معده بسیار موثر است.

رفع اگزما با روغن آویشن

مشکلات پوستی و اگزما امروز در سراسر جهان شایع است. یک تیم تحقیقاتی در دانشگاه آدیس‌آبابا اتیوپی مطالعه‌ای برای ارزیابی مزایای درمانی اسانس گیاه آویشن برای ضایعات مشابه اگزما انجام دادند. نتایج آزمایش نشان داد که حدود ۶۶ درصد از افرادی که از اسانس گیاه ضد قارچ آویشن استفاده کرده بودند، بهبود یافتند.

تقویت سیستم ایمنی بدن

آویشن دارای ویتامین‌های C، E، B، A، پتاسیم، آهن، کلسیم، منگنز، فسفر، منیزیم و سلنیوم است. همچنین این گیاه آنتی‌اکسیدان‌های قدرتمندی دارد که می‌تواند سپری در برابر انواع بیماری‌ها به‌خصوص سرماخوردگی و آنفولانزا باشد. امروز فرآورده‌های مختلفی از گیاه آویشن تولید شده است. ازجمله این فرآورده‌ها می‌توان به: روغن، عرق، چای کیسه‌ای و شربت یا عصاره آویشن اشاره کرد.

درمان قارچ پوستی با آویشن

قارچ پوستی نوعی التهاب شدید در پوست است که عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند. با شستشو محل قارچ با دمنوش یا عرق گیاه آویشن یا استفاده از روغن آویشن بر روی محل بیماری می‌توان از شدت و گسترش قارچ جلوگیری کرد. علاوه بر این خواص ضد‌التهابی گیاه آویشن اثبات شده است و در درمان التهابات پوستی موثر می‌باشد.

گیاه آویشن ضد باکتری قوی

کارواکرول ترکیب ضد میکروبی قدرتمندی است که باعث از بین رفتن باکتری‌های مضر و بیماری‌زا می‌شود و خطر ابتلا به اسهال، استفراغ و حتی نارسایی کلیه را کاهش می‌دهد. این ترکیب فنولی موجب افزایش نفوذپذیری غشای سلولی باکتری، بر هم خوردن تعادل یونی دو طرف غشا و درنهایت به تخریب غشای سلولی باکتری منجر می‌شود.

بهبود خلق و خوی با گیاه آویشن

عصاره و اسانس گیاه آویشن امروز در رایحه درمانی یا آروماتراپی بسیار کاربرد دارد. این کاربرد به دلیل وجود نوعی ترکیب فعال در آویشن به نام کارواکرول است. محققان در سال ۲۰۱۳ پی بردند که کارواکرول فعالیت‌های نورنی در مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد و موجب تقویت حس آرامش و مثبت در ذهن انسان می‌شود. استفاده مداوم به شیوه خوراکی یا رایحه‌درمانی در بهبود خلق و خو موثر است.

آویشن برای رفع آکنه

طی تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه متروپولیتن لندن نقش آویشن در درمان ضایعات التهابی آکنه مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق پس از قرار دادن عصاره گیاه آویشن بر روی آکنه‌ها به نابودی باکتری‌های موثر در بروز جوش‌های پوستی پی بردند. به گزارش فرارو، یکی از علل اصلی ایجاد جوش بر روی پوست تجمع چربی و مساعد شدن رشد باکتری به نام "کورینه باکتریوم آکنه" است. همان‌گونه که مطرح شد، گیاه آویشن دارای ترکیبات قوی ضد‌باکتریایی است؛ درنتیجه برای رفع انواع جوش‌های پوستی موثر است. برای این منظور از بخور آویشن استفاده کنید.

تسکین درد‌های عضلانی و روماتیسم

در طب سنتی گیاه آویشن طبعی گرم و خشک دارد؛ در نتیجه توصیه می‌شود که اگر از درد مفاصل، نقرس، التهاب مفصل‌ها و درد سیاتیک رنج می‌برید، از چای یا دمنوش آویشن به شکل خوراکی و از روغن یا اسانس این گیاه به صورت مالشی بهره ببرید. همچنین حمام آویشن برای مبتلایان به درد‌های عضلانی، مفصلی و روماتیسمی توصیه می‌شود.

خواص دیگر گیاه آویشن

آویشن برای پیشگیری از سرطان، نارسایی کبد، بیماری‌های گوارشی، بیماری‌های رحم و آسم مفید است. از این گیاه دارویی برای درمان درد دندان، کاهش اشتها، کاهش درد قاعدگی و رفع بوی بد دهان استفاده می‌شود.

عوارض استفاده بیش از حد گیاه آویشن

گیاه آویشن در مواردی که برای استفاده عادی یا درمانی مصرف شود، فاقد عوارض و ایمن است. اما ممکن است استفاده از فرآورده‌های این گیاه در برخی افراد ایجاد آلرژی و حساسیت کند. ماده تیمول موجود در گیاه آویشن ممکن است باعث کاهش ضربان قلب، افت دمای بدن، بروز حالت تهوع، استفراغ، سرگیجه، سردرد و تاخیر در روند انعقاد خون شود. همچنین استفاده بیش از حد دمنوش آویشن موجب یبوست خواهد شد.

طرز تهیه دمنوش معجزه‌گر آویشن و عسل

ترکیب عسل و آویشن دارای خواص بی‌شماری است. عسل و آویشن در درجه اول به سلامت سیستم گوارشی و تنفسی ما کمک می‌کند. خواص آنتی‌اکسیدانی قوی، آنتی‌بیوتیک طبیعی، خلط‌آور و ضد سرفه این دمنوش ثابت شده است. دمنوش عسل و آویشن برای تقویت سیستم ایمنی بدن در دوره بیماری‌هایی نظیر سرماخوردگی، آنفولانزا و کرونا بسیار توصیه می‌شود. تهیه این دمنوش بسیار آسان است.

• برای تهیه دمنوش آویشن و عسل مخصوص چهار نفر به ۴ قاشق غذاخوری برگ تازه یا خشک‌شده آویشن، ۴ لیوان متوسط آب جوش و چهار قاشق چای‌خوری عسل نیاز دارید.
• ابتدا اجازه دهید آب کاملاً جوش آید.
• درون یک قوری ۴ قاشق برگ آویشن تازه یا خشک‌شده بریزید.
• سپس آب جوشیده را به آویشن‌های خشک شده درون قوری اضافه کنید.
• قوری را روی حرارت بخاری گرمایشی، اجاق شمعی یا زیر نور آفتاب قرار دهید تا به مدت ۲۰ دقیقه دم بکشد.
• در آخر پس از ریختن دمنوش در لیوان اجازه بدهید کمی خنک شود؛ سپس یک قاشق عسل را در دمنوش حل کنید.

کاشت گیاه اهلی شده آویشن (آویشن باغی یا خزنده) در منزل

آویشن به دلیل داشتن برگ‌های معطر و کوچک جلوه‌ای خاص به فضای تراس یا حیاط شما می‌بخشد. این گیاه همیشه سبز علاوه بر مصارف خوراکی و درمانی جنبه تزئینی نیز دارد. گیاه آویشن به‌راحتی از طریق بذر، قلمه و تقسیم بوته تکثیر می‌شود. فصل کاشت قلمه و بذر گیاه آویشن اوایل تا اواسط بهار است.

تکثیر از طریق بذر

• برای کاشت آویشن در گلدان یا باغچه لازم است بذر گیاه یا نشاء آن را از مراکز تولید گل و گیاه تهیه کنید.
• بذر‌های آویشن را می‌توانید ابتدا داخل گلدان کوچک یا لیوان یکبار مصرف در عمق ۲/۰ تا ۵/۰ سانتی‌متری از سطح خاک سبک بکارید و پس از جوانه‌زنی و رشد گیاه آن‌ها را به گلدان بزرگ‌تر یا باغچه انتقال دهید.
• خاک مناسب برای کاشت بذر‌ها نیمه سبک و دارای زه‌کش باشد. ترکیب خاک باغچه، کمپوست یا کود حیوانی برای کاشت در باغچه و کوکوپیت، پیت ماس یا کمپوست برای کاشت بذر در گلدان مناسب است.
• برای انتقال نشاء آویشن لازم است خاک را به عمق ۱۵ سانتی‌متر زیر و رو کنید و با کود پوسیده حیوانی یا کمپوست تغذیه نمایید.
• پس از کاشت نشاء آبیاری را به صورت منظم و با فواصل کوتاه در هفته انجام بدهید. خاک همیشه باید کمی مرطوب بماند.
• گیاه را به محیط باز و پر نور حیاط یا تراس انتقال دهید.
• بهترین زمان برداشت آویشن ابتدای رویش گل‌ها و روز‌های آفتابی است.