امروز ثبت نام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری سال 1400 آغاز شد. بسیاری از این روز با عنوان "سه شنبه بزرگ" یاد کرده و آن را با سه شنبه بزرگ (Super Tuesday) آمریکا مقایسه می‌کنند. اما آیا به راستی بین این سه شنبه بزرگ و سه شنبه بزرگ آمریکا شباهتی وجود دارد؟ استفاده ژورنالیستی از این عنوان برای روز ثبت نام انتخابات ریاست جمهوری بهانه خوبی به ما می‌دهد که مروری بر "سه شنبه بزرگ" و فلسفه اش داشته باشیم.

سه شنبه بزرگ آمریکا چه روزی است؟

سه شنبه بزرگ روز برگزاری "انتخابات مقدماتی ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا" است. در این روز، اعضاء دو حزب اصلی آمریکا یعنی جمهوری خواهان و دموکرات‌ها، نامزدهای نهایی خود در انتخابات را پیدا می‌کنند. روند انتخابات در آمریکا دشوار است و نامزدهای احزاب باید خود در چند مرحله با هم مبارزه کرده و پیروز شوند تا نهایتا با اجماع اعضاء حزب بتوانند در رقابت نهایی شرکت کنند.

نهایتا و پس از کسب رضایت اعضاء و گذر از نظم فولادین حزب، نامزدهای نهایی در رقابت با هم شرکت کرده و هر که بتواند آراء بیشتری کسب کند و در انتخابات درون حزبی ایالات مختلف پیروز شود، نامزد نهایی حزب در انتخابات پیش رو خواهد شد.

در انتخابات 2020 دونالد ترامپ که رئیس جمهور وقت آمریکا بود بدون دردسر توانست در انتخابات درون حزبی پیروز شده و نامزد نهایی حزب جمهوری خواه در انتخابات شود. از آن سو اما رقابت شدیدی بین اعضاء حزب دموکرات شکل گرفت و افراد مشهوری چون جو بایدن، کاملا هریس، سناتور برنی سندرز و الیزابت وارن در انتخابات مقدماتی شرکت کردند. نهایتا جو بایدن با پیروزی بر رقبای سرسختی چون سندرز توانست نامزد نهایی دموکرات ها شده و خود را آماده مصاف با دونالد ترامپ نماید.

تفاوت سه شنبه بزرگ ایران و آمریکا از زمین تا آسمان است

بررسی اجمالی ماهیت سه شنبه بزرگ در ایالات متحده، به خوبی نشان می‌دهد که میان سه شنبه بزرگ ایران و آمریکا تفاوت از زمین تا آسمان است. این تفاوت به خصوص خود را در انتخابات جاری به خوبی نشان می‌دهد. ساعاتی تا آغاز ثبت نام نامزدها مانده اما هنوز نمی‌دانیم چه کسی کاندیدا خواهد شد. فضای ابهام سراسر کشور را گرفته و گروه‌ها و احزاب هنوز به جمع بندی نرسیده اند که از چه شخص یا گروهی حمایت کنند. این اتفاق البته مسبوق به سابقه است. معمولا لحظات پایانی مهلت ثبت نام بسیار بسیار مهم است. بیشتر نامزدهای معتبر و صاحب رای در این لحظات کاندیدا می‌شوند. این خود نشان می‌دهد که فضای انتخاباتی ایران چقدر لحظه‌ای بوده و تا آخرین لحظات نیز چارچوب خود را پیدا نمی‌کند.

حزب یا شخص، مساله این است

آنچه بیش از همه سه شنبه بزرگ ایران و آمریکا را متمایز می‌کند، تقدم شخص بر حزب یا حزب بر شخص است. در آمریکا، احزاب قدرت فراوانی دارند. هر فرد باید سلسله مراتبی را طی کند تا بتواند نامزد نهایی حزب خود شود. از این رو چارچوب‌های انتخابات مشخص است. احزاب زمین بازی را چیده و افراد در آن بازی می‌کنند. در ایران، برعکس است. اشخاص تعیین کننده خط و مشی احزاب هستند. از این رو، روز ثبت نام انتخابات، احزاب و گروه ها حیران و منفعل، نظاره گر اشخاصی هستند که نامزد می‌شوند و بعد از آن، بر اساس قدرت و لابی یک شخص خاص از او حمایت می‌کنند. فی المثل، اصلاح طلبان در انتخابات 92 هیچ نامزد مشخصی نداشتند و بعد از تایید صلاحیت نهایی نیز بین محمدرضا عارف و حسن روحانی مردد بودند اما نهایتا تصمیم گرفتند به جای عضو ثابت حزبشان با روحانی غیر اصلاح طلب ائتلاف کنند. اصول گرایان نیز در سال 96 تا روز پایانی روی ابراهیم رئیسی به جمع بندی نرسیده بودند و فقط زمانی که پی بردند سبد رای او بیشتر از باقر قالیباف است تصمیم گرفتند همگی روی او اجماع کنند. این نشان می‌دهد که احزاب در ایران هنوز نو پا هستند و همچنان این افراد ذی نفوذ و قدرتمند هستند که خط و مشی احزاب را تعیین می‌کنند. از این رو، سه شنبه بزرگ ایران بیشتر فضای ابهام احزاب است تا روز فعالیت آنها.

شورای نگهبان، عنصری تعیین کننده

البته نباید فراموش کرد که یک امر دیگر تفاوت سه شنبه بزرگ ایران و آمریکا را مشخص می‌کند. در ایران شورای نگهبان تصمیم گیرنده نهایی تایید صلاحیت شدگان است. این شورا نه فقط قدرت سلبی انتخاب نامزد مشخصی را دارد بلکه به صورت ایجابی نیز نامزدها را انتخاب می‌کند. شورای نگهبان در نهایت از بین چند ده کاندیدا، 8 یا 9 نفر را انتخاب می‌کند و بسیاری از افراد مهم و حزبی نیز از گردونه رقابت کنار می‌روند. این سیستم فارغ از حسن و قبحش باعث می‌شود سه شنبه بزرگ ایران بسیار کم هیجان شود چرا که همه می‌دانند در این روز نامزدهای نهایی انتخابات معرفی نمی‌شوند بلکه روزی که شورای نگهبان لیست نهایی نامزدها را منتشر می‌نماید، روز نهایی و تعیین کننده است.

از این رو به نظر می‌رسد مقایسه سه شنبه بزرگ ایران و آمریکا فقط بنا به یک تصادف بوده و هیچ مبنای سیستمی و سیاسی ندارد.