دکتر اردشیر گراوند تاکید کرد: حتی در شرایط دشوار اقتصادی کنون نیز اگر دولت بتواند چهار موضوع را برای زوج های جوان تضمین کند، این مشوق ها در ترغیب آنها به فرزندآوری موثر خواهد بود؛ اول این که دولت مهد کودک بچه ها را تا 3 سالگی کاملا رایگان کند؛ دوم هم این که دولت یا شغل مادران باردار را تضمین کند یا به آنها تا دو سال بیمه زایمان بدهد؛ سوم هم این که دولت به داروهای مربوط به کودکان یارانه واقعی بدهد؛ چهارم هم این که دولت به بخشی از هزینه های روزانه فرزندآوری از جمله پوشک یارانه مناسبی اختصاص دهد.

تاثیر مستقیم اوضاع معیشتی مردم بر افت نرخ فرزندآوری

آخرین آمارهای مرکز آمار ایران از این حکایت دارد که نرخ رشد جمعیت ایران به زیر یک درصد و نرخ باروری به کمتر از 1.6 فرزند به ازای هر زن رسیده است. در این میان، برخی کارشناسان حوزه جمعیت معتقدند که اگر این روند ادامه پیدا کند در فاصله سال های 1415 تا 1420 نرخ رشد جمعیت در ایران به زیر صفر خواهد رسید و پس از آن کشورمان دچار پیری جمعیت خواهد شد.

این در حالی است که در یک دهه اخیر، رهبر انقلاب بارها بر لزوم توجه مسئولان اجرایی به ترغیب جوانان به فرزندآوری تاکید کرده اند، اما هنوز هم نه تنها گام موثری در این زمینه برداشته نشده است، بلکه بیشتر طرح های ارائه شده در این خصوص کم اثر بوده و از طرفی دشوارتر شدن هرچه بیشتر اوضاع معیشتی مردم در سال های گذشته به افت نرخ فرزندآوری دامن زده است.

معرفی مربع علل کاهش نرخ باروری در ایران

البته برخی جامعه شناسان ریشه کاهش نرخ باروری را صرفا در مسائل اقتصادی نمی دانند و تاکید دارند که تمام زمینه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در این مساله موثر بوده است. این نکته ای است که دکتر اردشیر گراوند، کارشناس حوزه اجتماعی نیز در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و عنوان کرد: نرخ باروری به عوامل بینادین اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بستگی دارد و البته مسائل سیاسی و سیاست گذاری های کلان کشور نیز در این زمینه نقش موثری را ایفا می کنند.

وی افزود: تصور غالب این است که مردم به دلیل مسائلی از جمله مشکلات مالی، برخورداری از تحصیلات بالا، مسائل مربوط به سبک زندگی و برخی سیاست گذاری ها از فرزندآوری پرهیز می کنند، اما به نظر می رسد آنچه بر نرخ باروری در ایران تاثیر گذاشته است، تمام مسائل مربوط به وضع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خانواده هاست؛ منظور از خانواده نیز همه اعضای آن شامل مرد، زن، فرزندان و اطرافیان آنهاست.

جوانان پول ندارند ازدواج کنند

گراوند دشوار بودن تهیه ملزومات ازدواج را از جمله عوامل موثر بر کاهش نرخ فرزندآوری در کشور دانست و گفت: اکنون شرایط اقتصادی کشور به گونه ای است که اساسا امکان ازدواج برای بسیاری از جوانانی که میل به تشکیل زندگی مشترک دارند، فراهم نمی شود؛ زیرا در عرف جامعه ما، پدیده هایی مثل مسکن، جهیزیه ، مراسم عروسی و ... از جمله پیش نیازهای ازدواج تلقی می شود و در این شرایط دشوار معیشتی، بالانس هزینه درآمد به خانواده های بسیاری اجازه نمی دهد که پسر یا دختر خود را راهی زندگی مشترک کنند.

این جامعه شناس ادامه داد: اگر هم خانواده ها بتوانند تمام این لوازم را برای ازدواج فرزندان خود فراهم کنند، مشکل بعدی این است که زوج های جوان امکانات لازم برای فرزندآوری را در اختیار ندارند. یعنی همان طور که خیلی از جوان ها می خواهند زودتر ازدواج کنند، اما شرایط آن فراهم نمی شود، بعد از ازدواج نیز بسیاری از این جوانان دوست دارند زودتر بچه دار شوند، اما بستر آن مهیا نمی شود.

دولت باید فرزندآوری را برای عموم مردم تسهیل کند

اخیرا نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرحی را با عنوان «طرح جوانی جمعیت» ارائه داده اند که براساس آن، دولت قرار است به خانواده هایی که فرزند سوم می آورند و در شهرها و روستاهای با جمعیت زیر 500 هزار نفر زندگی می کنند، زمین هایی با مساحت 150 تا 200 متر اهدا کند.

گراوند اما معتقد است اساسا ارائه چنین مشوق هایی برای فرزند سوم به بالا تاثیر مهمی در افزایش نرخ باروری نخواهد گذاشت؛ زیرا تا زمانی که شرایط برای به دنیا آوردن فرزند اول و دوم برای بسیاری از زوج های جوان فراهم نباشد، تولد فرزند سوم یا چهارم توسط برخی زوج ها کمک موثری به حل مساله کاهش نرخ رشد جمعیت در کشور نخواهد کرد.

این کارشناس حوزه اجتماعی در توضیح بیشتر گفت: به فرض که برخی زوج های جوانان بتوانند از پس هزینه های یک فرزند برآیند، اما به ندرت زوج هایی هستند که بتوانند هزینه های فرزند دوم را هم تامین کنند. این در حالی است که اکنون مجلس در طرح جوانی جمعیت مشوق هایی برای فرزند سوم در نظر گرفته و اعلام کرده است که به خانواده هایی فرزند سوم می آورند، زمین داده می شود، اما به نظر می رسد اساسا کسانی که این طرح را ارائه داده اند، نمی داند متوسط نرخ باروری در سراسر کشور حدود 1.6 فرزند به ازای هر زن است؛ یعنی وقتی بسیاری از خانواده ها حتی دو فرزند هم ندارند، طراحان طرح جوانی جمعیت چطور از خانواده ها انتظار دارند که فرزند سوم بیاورند؟

وی در ادامه تاکید کرد: البته هستند کسانی که فرزند سوم به دنیا می آورند، اما قاعدتا بیشتر آنها به خاطر گرفتن زمین این کار را انجام نمی دهند؛ بنابراین حاکمیت باید برنامه ای را اجرا کند که عموم مردم ایران بتوانند بچه دار شوند؛ بخصوص که در شرایط کنونی بخش عمده ای از افرادی که برای فرزندآوری نیاز به حمایت دارند، جوانانی هستند که در زندگی شهری با هزینه های بالا دست و پنجه نرم می کنند.

گراوند درباره مشکلات جوانان ساکن شهرهای بزرگ برای فرزندآوری توضیح داد: بچه دار شدن چنین جوانانی می تواند معادل از دست رفتن فرصت های شغلی برای آنها باشد؛ حتی اگر این اتفاق نیز برای این دسته از زوج های جوان نیفتد، بازهم درآمد بسیاری از آنها به گونه ای نیست که بتوانند هزینه های نگهداری از فرزند از جمله پوشک، داروهای تقویتی، مهد کودک و آینده فرزند خود را تامین کنند.

آرام بودن شرایط سیاسی و اقتصادی؛ پیش نیاز فرزندآوری جوانان

گراوند در بخش دیگری از صحبت هایش به ریشه های سیاسی کاهش نرخ فرزندآوری در ایران اشاره کرد و گفت: بخشی از موضوع فرزندآوری در مسائل سیاسی ریشه دارد و مسئولان نظام جمهوری اسلامی اگر می خواهند مردم به فرزندآوری ترغیب شوند، اساسا نباید با کشورهای مختلف تنش هایی ایجاد کنند که منجر به تحریم و درگیری شود؛ زیرا این مسائل موجب هراس مردم از فرزندآوری خواهد شد.

وی درباره ریشه های اقتصادی موثر بر سقوط نرخ رشد جمعیت در ایران نیز توضیح داد: بعد از مسائل سیاسی، مشکلات اقتصادی به‌ویژه بیکاری می تواند مهمترین تاثیر را بر فرزندآوری بگذارد؛ به نحوی که وقتی اکنون نرخ بیکاری زنان جوان حدود 40 درصد و مردان جوان حدود 35 درصد است، اساسا حکومت چه انتظاری از جوانان برای بچه دار شدن می تواند داشته باشد؟ بنابراین ما برای ترغیب جوانان به فرزندآوری باید روی توسعه اشتغال آنها کار کنیم.

این جامعه شناس با تاکید بر تاثیر مهم کاهش نرخ بیکاری بر ترغیب جوانان به فرزندآوری عنوان کرد: اگر ما بتوانیم آمار بیکاری جوانان را به زیر 10 درصد برسانیم، عمده جوانان کشور هم ازدواج خواهند کرد و هم بچه دار خواهند شد. البته شغلی که در اختیار جوانان قرار می دهیم، باید به گونه ای باشد که زوج های جوان بتوانند با استفاده از آن بالانس هزینه درآمد خود را سربه سر کنند و حدود 10 درصد هم پس انداز داشته باشند.

جوانان باید بتوانند 10 درصد درآمد خود را پس انداز کنند

گراوند با بیان این که زوج های جوان تنها در صورتی بچه دار خواهند شد که بتوانند 10 درصد درآمدشان را پس انداز کنند، عنوان کرد: اگر شرایط درآمدی زوج های جوان به نحوی باشد که بتوانند 10 درصد درآمد خود را پس انداز کنند، در آن شرایط ممکن است که به کارهایی مثل خرید خانه، منزل یا فرزندآوری فکر کنند و وقتی هم که یک زوج نمی توانند 10 درصد درآمد خود را پس انداز کنند، چطور می توان از آنها انتظار داشت که بچه دار شوند؟

این کارشناس حوزه اجتماعی بار دیگر از طرح های کم اثر دولت و مجلس برای ترغیب جوانان به فرزندآوری انتقاد کرد و ادامه داد: کسانی که برای ترغیب جوانان به فرزندآوری پیشنهادهایی مثل وام یا کمک بلاعوض یک یا چند میلیونی می دهند، به نظر می رسد اساسا نظام اجتماعی را نشناخته اند؛ زیرا اصولا یک زوج باید در یک فرآیند واقعی شغل مناسبی پیدا کنند، درآمد نسبتا بالایی به دست آورند و بعد در صورتی که بالانس هزینه درآمد آنها به گونه ای باشد که بتواند 10 درصد آن را پس انداز کنند، ممکن است به بچه دار شدن فکر کنند و در غیر این صورت، هیچ مشوقی نمی توانند به ترغیب جوانان به فرزندآوری کمک کند.

وی در ادامه تصریح کرد: اگر هم قرار است ما با وام دادن زوج ها را به فرزندآوری ترغیب کنیم، شرایط اقتصادی باید به گونه ای باشد که آنها مطمئن باشند می توانند قسط بدهند؛ یعنی اولا درآمد زوج ها باید به نحوی باشد که مطمئن باشند از پس قسط دادن برمی‌آیند و ثانیا شرایط اقساط باید به صورتی باشد که جوانان با دریافت وام به مشکل نخورند.

جامعه آرام باشد، جوانان بچه دار می شوند

گراوند در بخش دیگری از صحبت های خود در تحلیل ریشه های اجتماعی فرزندآوری اظهار داشت: برای این که زوج های جوانان به فرزندآوری ترغیب شوند، نظام اجتماعی ما باید به اندازه ای امن و آرام باشد که افراد مطمئن باشند می توانند فرزندان خود را به یک جامعه سالم تحویل دهند؛ این در حالی است که اکنون این ذهنیت در برخی جوان ها که از مشکلات مالی کمتری برخوردارند شکل گرفته است که اساسا چرا ما باید در این جامعه فاسد بچه دار شویم؟

این جامعه شناس تصریح کرد: مسئولان ما باید به این مساله توجه کنند که حتی حیوانات نیز برای بچه دار شدن نیاز به شرایط آرامی دارند، مثلا در یک شرایط طوفانی حتی یک گنجشک هم تخم گذاری نمی کند؛ بنابراین چطور وقتی فضای اجتماعی ناآرام است، می توان از یک انسان عاقل انتظار داشت که بچه دار شود.

وی با تاکید بر این که برای ترغیب زوج های جوان به فرزندآوری باید شرایط اجتماعی را آرام کرد، گفت: برای آرام‌سازی فضای اجتماعی هم مسئولیت هایی بر دوش حکومت قرار دارد و هم مردم مردم؛ البته اساسا فضای فرهنگی کشور نیز باید به گونه ای باشد که لطیف شدن شرایط اجتماعی را با بچه دار شدن بیشتر زوج های جوان طلب کند.

چهار پیشنهاد مهم به دولت برای ترغیب جوانان به فرزندآوری

گراوند در بخش پایانی صحبت های خود پیشنهادهایی را به دستگاه اجرایی ارائه کرد که حتی اگر قرار باشد در کوتاه مدت شرایط اقتصادی کشور همچنان در وضعیت دشواری بماند و نرخ بیکاری، تورم و ... بالا باشد، بازهم اگر دولت این چهار پیشنهاد را برای زوج های جوان عملیاتی کند، امکان دارد شاهد تغییر محسوسی در نرخ فرزندآوری باشیم.

این جامعه شناس درباره چهار پیشنهاد خود توضیح داد: اگر دولت بتواند این چهار مساله را تضمین کند، احتمالا شاهد افزایش نرخ فرزندآوری در کشور خواهیم بود؛ اول این که دولت مهد کودک بچه ها را تا 3 سالگی کاملا رایگان کند؛ دوم هم این که دولت یا شغل مادران باردار را تضمین کند یا به آنها تا دو سال بیمه زایمان بدهد؛ سوم هم این که دولت به داروهای مربوط به کودکان یارانه واقعی بدهد؛ چهارم هم این که دولت به بخشی از هزینه های روزانه فرزندآوری از جمله پوشک یارانه اختصاص دهد.

وی در پایان تصریح کرد: اکنون در شرایطی این یارانه ها به زوج های جوان اختصاص داده نمی شود که برخی یارانه هایی که دولت برای محصولات مختلف در نظر می گیرد، جز توزیع رانت و آسیب به نظام اقتصادی فایده ای ندارد؛ اما متاسفانه دولت یارانه های لازم برای تقویت نظام اجتماعی را پرداخت نمی کند، در حالی که اگر این حمایت ها از جوانان انجام شود، حتی با وضع فعلی اقتصادی نیز می توان امیدوار بود نرخ رشد جمعیت به نحو محسوسی بالا برود.