گشتی در حمام معروف شیخ بهایی

شیخ بهایی از بزرگ ترین دانشمندان عصر صفوی است که تبحر فراوانی در علوم مختلف داشت و شاهکارترین اقدامات مهندسی و معماری به دست او صورت گرفته است.

معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف، ساخت ساعت آفتابی در حرم امام رضا (ع) و از همه مهمتر حمام شیخ بهایی از شاخص ترین اقدامات مهندسی و معماری است که به شیخ بهایی نسبت داده اند. اگر می خواهید بیشتر درباره حمام شیخ بهایی و راز گرم شدن آن بدانید ، با ادامه این بخش همراه ما باشید.

حمام شیخ بهایی در کجا قرار دارد؟

حمام شیخ بهایی در اصفهان، خیابان عبدالرازق، کوچه شیخ بهائی قرار گرفته است. این حمام به دستور شاه عباس اول در زمان صفوی و در سال 1025 قمری توسط شیخ بهائی بنا شده است. ساخت حمام شیخ بهایی 29 تیر 1377 با شماره 2063 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و تا 20 سال پیش همچنان این بنا به عنوان حمام استفاده می شده است.

چرا حمام شیخ بهایی با حمام های دیگر متفاوت است؟

حمام های عمومی زیادی در گذشته عماری جذاب و زیبایی داشتند که معماری آنها در هر دوره با دوره دیگر فرق داشت. تنها تفاوت حمام شیخ بهایی با سایر حمام ها نوع معماری آن نیست.

معماری کلی حمام به مانند حمام های دیگر ایران است و دو سربینه مردانه و زنانه دارد و در داخل آن استخر، چند خزینه و آب انبار به چشم می خورد. این حمام شاخه های خاصی دارد و با آتش دان و مخزن متفاوت، تبدیل به بنایی با معماری جالب توجه شده است.

سیستم گرمایشی این حمام را خاص و متفاوت کرده آن است به طوری که آب خزینه ای آن بدون مصرف انرژی مستقیم گرم می شده و تا همین دوره های پیش آب حمام فقط توسط یک شمع به جوش می آمد البته امروز دیگر این شمع خاموش شده است. سیستم گرمایی این حمام از شاهکارهای مهندسی با استفاده از قوانین فیزیک و شیمی محسوب می شود.

راز گرم شدن حمام شیخ بهایی تنها با یک شمع چیست؟

هنوز دانشمندان نتوانسته اند به شکل 100 درصدی به معمای روشن بودن همیشگی شمعی که مخزن این حمام را گرم کرده پی ببرند اما فرضیه هایی را ارائه داده اند که دانستن آنها خالی از لطف نیست.

گرم شدن مخزن بزرگ حمام با استفاده از بیوگاز

در پی تحقیقات زیادی که برای پی بردن به راز گرم شدن حمام صورت گرفته ، دانشمندان در زیر بنا به یک سیستم سفالی لوله کشی در زیرزمین حدفاصل آبریزگاه مسجد جامع و حمام برخوردند.

دانشمندان با دیدن لوله کشی سفالی احتمال دادند که سیستم سفالینه لوله کشی زیرزمینی با روش مکش طبیعی، گازهایی مانند متان و اکسیدهای گوگردی را به خزینه حمام هدایت می کرده و طبق محاسبات دقیقی که شیخ بهایی انجام داده بود و با طراحی خاص خزینه، این فاضلاب تبدیل به گاز متان شده و به عنوان منبع گرما در مشعل خزینه می سوخته است.

با مطالعات باستان شناسی در این منطقه مشخص شد که فاضلاب شهر اصفهان توسط لوله های جمع آوری فاضلاب وارد خزینه حمام می شده است.امروز در کشورهای پیشرفته برای تهیه سوخت، گاز از طریق فاضلاب تولید می شود که با نام بیوگاز می گویند.

روغن عصارخانه تامین کننده سوخت حمام

عده ای درباره گرم شدن آب حمام این نظریه را دارند که روغن عصارخانه تامین کننده سوخت حمام بوده است زیرا در مجاورت حمام ، عصارخانه جماله وجود داشته که در آن از دانه های گیاهی، روغن تهیه می شده است.

این احتمالات به اندازه کافی متقاعد کننده نبودند چون مهمترین چیزی که حمام را اسرار آمیز کرده گرم شدن آن به وسیله یک شعله می باشد که هنوز هم علت آن کشف نشده است.

ساخته شدن منبع آب حمام شیخ بهایی از طلا

مخترعی از مشهد برای پی بردن به راز حمام شیخ بهایی، حمام را شبیه سازی کرد. نتیجه تحقیقات این مخترع این بود که منبع آب حمام شیخ بهایی از طلا که رساناترین فلز در جهت انتقال گرما به شمار می رود، ساخته شده بود. این فلز می توانسته با حرارت کم، انرژی زیادی تولید کند.

شیخ بهایی برای به سرقت نرفتن منبع آب که از طلا فلز ارزشمندی بوده راز آن سر به مهر باقی می گذارد. در طرح شبیه سازی شده به علت دسترسی نداشتن به طلا از مس استفاده شده که در حمام منازل هم قابل استفاده است و موجب صرفه جویی 30 درصدی در مصرف سوخت می شود.

این مخترع بعد از شبیه سازی حمام موفق به دریافت دو نشان طلای سوئیس در سال 2006 و مدال طلای مسکو 2007 شده است.

مرمت و بازسازی حمام

حمام شیخ بهایی حدود 30 نفر مالک داشت اما بعد از خرید به مالکیت میراث فرهنگی اصفهان در آمد. در مرتبط بودن این حمام با شیخ بهایی هیچ شکی از نظر تاریخی وجود ندارد ضمن اینکه حمام در محله ای قرار دارد که دیگر آثار مرتبط با شیخ بهایی مانند عصارخانه شیخ بهایی (جماله) و خانه شیخ بهایی و ... در همین محله است.

حمام شیخ بهایی در طول زمان آسیب های زیادی را متحمل شده به طوری که در سال 1386 مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

دلیل خاموش شدن شمع حمام چیست؟

آب دیگ های این حمام تا اواسط دوره پهلوی با شعله شمع به جوش می آمده است اما اکنون این سیستم کارآیی ندارد زیرا تعدادی از محققان خارجی در زمان صفویه و قاجار برای پی بردن به راز شمع، بخشی از سازه اصلی را تخریب و پس از آن شمع خاموش شده است.