در حالی که دیپلمات ها در حال بازگشت از وین به کشورهایشان هستند تا تصمیم های گرفته شده را به گوش مقامات بالادستی برسانند و دستورات بعدی را دریافت کنند،‌ فرصت آژانس بین المللی انرژی اتمی هم در حال به پایان رسیدن است و رافائل گروسی به دنبال آن است که هر طور شده، سریع تر فکری به حال یک توافق دوباره کند. چرا که در سه ماه تعیین شده، ایران و ایالات متحده و ۴+۱ نتوانستند که مشکلات مرتبط با احیای برجام را رفع کنند. در همین حال ۳۱ اردیبهشت، توافق همکاری سه ماهه ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی پایان می یابد. تهران و آژانس اوایل اسفندماه پارسال به توافقی دست یافتند که بر پایه آن تهران اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کرده و دوربین‌های نظارتی برخی از مراکز هسته‌ای را تا سه ماه از دسترس بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دور نگه می‌دارد. اخیرا سید عباس عراقچی رئیس هیات ایرانی در مذاکرات وین از احتمال تمدید توافق با آژانس گفته بود و باید دید با فرا رسیدن موعد چه تحولاتی رخ خواهد داد.

در خبرآنلاین با حسن بهشتی پور کارشناس مسائل هسته ای به گفتگو نشسته ایم:

فرصتی که ایران به آژانس داده در حال اتمام است. با پایان این مهلت چه اتفاقی خواهد افتاد؟

بیانیه ای در وین منتشر شده است. کشورهای حاضر در وین به دنبال ایجاد انگیزه ای هستند تا ایران فرصت را تمدید کند. مثلا سه ماه دیگر به آژانس انرژی اتمی وقت داده شود. البته این مستلزم مصوبه شورای امنیت ملی یا مجلس شورای اسلامی است. باید دید که ایران با چنین تمدیدی موافقت خواهد کرد یا نه. نمی توانیم حدس بزنیم که این اتفاق می افتد یا نه . اما اگر امتیاز های خوبی مطرح باشد و کشورهای ۴+۱ بخواهند که نظر ایران را در این زمینه جلب کنند، به نظر می رسد که طرف ایرانی هم موضوع را بپذیرد.

آیا نشانه هایی در ایران دیده می شود که بگوییم با چنین ایده ای مبنی بر تمدید فرصت آژانس انرژی اتمی موافقت می شود؟ گروسی وقتی از ایران رفت، واکنش هایی داشت که خیلی به مذاق برخی در کشورمان خوش نیامد. آیا این مساله می تواند روی تصمیم گیری های تهران اثر بگذارد؟

ما از آژانس بین المللی انرژی اتمی انتظاراتی داریم که نه در اساسنامه آژانس و نه در حیطه وظایف آن است. مثلا توقع داریم که این نهاد رفتارهای امریکا را محکوم کند، یا اروپایی ها را به خاطر لغو نکردن تحریم ها مواخذه کند.

نکته دوم این است که برخی معتقدند که آژانس جاسوس به ایران می فرستد، در حالی که واقعا اژانس تحت کنترل و نظارت دستگاه های امنیتی برای بازرسی می آید. مثلا یک مورد که یک وسیله همراه اعضای بازرسی بود، او مجبور شد که برود.

نکته سوم این است که برخی فکر می کنند که این اطلاعاتی که آژانس دارد به دست دشمنان می رسد. این اطلاعات درست است که محرمانه است اما برای انتشار عمومی نیست. بلکه به دست شورای حکام و ... می رسد و در جریان قرار می گیرند. بنابراین اتهاماتی که زده می شود با توجه به کارکرد آژانس جور در نمی آید. اعتراض ایران بر سر انتشار عمومی است که آژانس می گوید ما به اطلاع کشورهای عضو شورای حکام قرار می دهیم و آنها هستند که اطلاعات را به دست رسانه ها می رسانند. این اطلاعات هم به نحوی نیست که جاسوسی تلقی شوود. در مورد میزان اورانیوم، سانترفیوژها و... است.

به نظر می رسد که آژانس در مورد غنی سازی شصت درصدی از سوی ایران نگران است. اگر گفتگوی دوباره ای بین اژانس و ایران برقرار شود،‌چه اتفاقی بر سر این نگرانی می افتد.

کار آژانس عدم اشاعه سلاح هسته ای است. یعنی کلیه اقداماتی را انجام می دهد که سلاح هسته ای رشد نکند و کار دومش گسترش فناوری صلح آمیز انرژی هسته ای است یعنی آنجایی که از انٰرژی صلح آمیز استفاده شود،‌آژانس وظیفه دارد که به گسترش و اشاعه آن کمک کند. مثلا در زمینه ایزوتوپ های دارویی، موضوع کشاورزی، موضوع لیزر و تولید انرژی برق و.. وظیفه اخرش هم این است که بر فعالیت های هسته ای کشورهای عضو آژانس نظارت و کنترل می کند. این نظارت البته یکسان نیست. بر اساس توافقاتی است که اژانس با کشورها دارد. مثلا اگر ان پی تی را پذیرفته شده باشد، طبق آن با این کشور ها برخورد می شود. اگر مثل ما برجام را پذیرفته طبق آن نظارت و کنترل می کند. یعنی آژانس می خواهد مطمئن شود که فعالیت های کشورها فقط در چارچوب صلح آمیز است. آنها معتقدند وقتی ایران غنی سازی شصت درصد را انجام می دهد، قدمی به سمت ساخت بمب برداشته اند که نیازمند غنی سازی نود درصدی است. این ادعایی است که مطرح می شود و می گویند که نگرانی غرب و آژانس بابت چنین مساله ای است. البته ایران از همان ابتدای مطرح شدن چنین مواردی بارها ذکر کرده که هیچ قصدی به غیر از استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای را ندارد. اما نگرانی های آژانس از بابت غنی سازی نیست. از بابت این است که تهران به سمت غنی سازی ۹۰ درصد برود. البته آژانس حق ندارد به ایران بگوید که ایران تا چه میزان می تواند غنی سازی کند. این در حوزه کاری آژانس نیست. این نهاد تنها بر کار ایران و میزان غنی سازی نظارت می کند.

ما وقتی غنی سازی ۶۰ درصد انجام می دهیم زیر نظر آژانس است و هیچگاه به سمت نظامی شدن نمی رود. ایران خیلی شفاف و علنی برای مقاصدی که تعریف کرده غنی سازی می کند. اگر کار مخفی یا پنهانی بود می شد این ادعا را باور کرد. اما ایران زیر نظر آژانس و با اعلام رسمی غنی سازی خود را بالا برده است.

خیلی مهم است که ما این را بدانیم که آژانس نمی آید به کشور ما بگوید که ایران حق ندارد این کار را بکند. این نهاد فقط به جهان اطلاع می دهد که کاری که ایران می کند و میزان غنی سازی که دارد در جهت فعالیت های صلح آمیز هسته ای است. تا حالا در مورد ما گفته است آنهایی که ایران اعلام کرده در جهت استفاده صلح آمیز بوده است.

اتفاقات بین تهران و آژانس چه تاثیری بر گفتگوهای وین خواهد داشت؟ روند کلی مذاکرات در وین را تا اینجا چطور می بینید؟ برخی مدعی شده اند که ایران در وین حاضر به کم کردن میزان غنی سازی خود نیست.

آژانس مثل یک داور فوتبال است. اگر رافائل گروسی بیاید و بگوید که فعالیت های ایران صلح آمیز است، دست ما در گفتگوهای وین بازتر است و خیلی راحت تر می توانیم از مواضع خود دفاع کنیم و رو به روی ایران هراسی و پرونده سازی بایستیم. اما اگر او بیاید و بگوید که نمی تواند فعالیت های ایران را تایید کند، فعالیت های ایران مشکوک است یا چنین موارد مشابهی را به کار ببرد به زیان ایران است. چرا که به طرف مقابل بهانه ای می دهد تا به ایران فشار وارد کنند و زور بگویند و فضاسازی کنند.

ایران اعلام کرده اگر تعهدات از سوی سمت مقابل انجام بگیرد، ایران هم به تعهداتش بر می گردد. اما اگر آنها تن به بازگشت ندهند، تهران هم خود را موظف به بازگشت به تعهداتش، از جمله در مورد میزان غنی سازی هسته ای خود را نمی دهد.