طبق اظهارات مسئولان یکی از سراهای نگهداری و درمان زنان معتاد ، در حالی که سن شروع به کارتن خوابی در میان دختران نوجوان معتاد به 15 سال رسیده است، در شهر تهران خانم های معتاد متجاهری پیدا می شوند که بیش از 60 سال سن دارند.

کمبود ظرفیت و امکانات نگهداری از زنان معتاد

آمارهای سازمان بهزیستی حاکی از آن است که هم اکنون 140 مرکز گذری کاهش آسیب اعتیاد در سطح کشور وجود دارد که از این میان، 28 مرکز مربوط به زنان است. در این میان همچنین 105 مرکز سرپناه برای اقامت شبانه افراد دارای اعتیاد توسط بهزیستی و سازمان های مردم نهاد تحت پوشش آن در سطح کشور احداث شده که 16 مرکز آن مربوط به بانوان است.

در این میان البته براساس آخرین آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر ، حدود 156 هزار زن معتاد در کشور وجود دارد که از بین آنها طبق آمارهای بهزیستی، تنها حدود یک هزار و 500 نفر، معتاد متجاهر هستند و این در حالی است که آمار کل جمعیت معتادان متجاهر به 60 تا 80 هزار نفر می رسد.

از این لحاظ، می توان گفت با توجه به این که تعداد زنان دارای اعتیاد، حدود 6 درصد درصد کل جمعیت معتادان کشور و تعداد معتادان متجاهر زن، حدود 2 درصد جمعیت معتادان متجاهر کشور است، بنابراین تعداد سرپناه ها و مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد بانوان در مقایسه با مراکز آقایان از تناسب خوبی برخوردار است، اما نکته اصلی اینجاست که به گفته فعالان حوزه اعتیاد، ظرفیت مراکز گذری و بخصوص سرپناه های مربوط به بانوان کمتر از تعداد زنان معتاد متجاهر است.

به نحوی که در یک نمونه، با وجود این که طبق آمارهای بهزیستی ، تعداد زنان متجاهر در سطح شهر تهران به حدود هزار نفر می رسد، اما ظرفیت کل سرپناه های مربوط به بانوان در پایتخت 500 نفر است و به این صورت، خواه ناخواه 500 زن معتاد متجاهر در تهران، شب ها جایی برای خوابیدن ندارند.

علاوه بر این، در اغلب این مراکز، امکانات کافی جهت کاهش آسیب اعتیاد در اختیار زنان معتاد و کارتن خواب قرار می گیرد، بسیار اندک است و در این میان، حتی در بخش زیادی از کمپ های ترک اعتیاد نیز صرفا به سم زدایی از معتادان زن پرداخته می شود و به ندرت به مسائل روحی و روانی و البته توانمندسازی و فراهم کردن مقدمات بازگشت آنها به زندگی توجه می شود.

این نکته ای است که ندا ماندنی، مدیر مرکز بانوان سرای مهر نیز در گفت و گو با رکنا به آن اشاره کرد و اظهار داشت: تعداد مراکز کاهش آسیب و سرپناه های مربوط به بانوان نسبت به تعداد زنان کارتن خواب بسیار کم است و در عین حال، در بسیاری از این مراکز به جز سم زدایی، هیچ توجهی به مسائل دیگر بانوان معتاد از جمله مسائل روانشناسی و جامعه پذیری آنها نمی شود.

مراکز نگهداری، زنان معتاد را براساس سن و سال گلچین می کنند

این فعال حوزه اعتیاد نیز مانند دیگر هم صنفان خود از شیوه درمان اجباری در مراکز ماده 16 ترک اعتیاد انتقاد کرد و گفت: در این مراکز محدودیت سنی برای نگهداری از زنان معتاد وجود ندارد، اما شرایط نگهداری از این بانوان در مراکز ماده 16 بسیار نامناسب است و علاوه بر این، در بسیاری از این مراکز از سم زدایی مناسب نیز پرهیز می شود؛ چراکه بارها از زبان خانم های معتادی که از مراکز ماده 16 خارج شده اند، شنیده ام که در این مراکز متادون هم به افراد دارای اعتیاد داده می شود.

ماندنی با تاکید بر این که فضای فیزیکی لازم برای حمایت از زنان و دختران معتاد ، بسیار کمتر از نیاز آنهاست، عنوان کرد: با وجود این که تعداد نبستا زیادی سرپناه، مرکز ماده 16، مرکز کاهش آسیب، سرا و کمپ ترک اعتیاد برای بانوان وجود دارد، اما بازهم ظرفیت این مراکز، کفاف تعداد زیاد زنان معتاد متجاهر را حتی در شهر تهران که از امکانات بیشتری برخوردار است، نمی دهد.

مدیر مرکز بانوان سرای مهر ادامه داد: با وجود این که چندین مرکز نگهداری و ارائه خدمات به زنان معتاد متجاهر در پایتخت وجود دارد، اما ظرفیت پذیرش هرکدام از این مراکز، به دلیل فضای کوچک آنها محدود است و همچنین بسیاری از این مراکز، زنان معتاد را براساس رده سنی گلچین می کنند و بخصوص از پذیرش افراد دارای سنین بالاتر می پرهیزند. بنابراین ظرفیت این مراکز پاسخگوی نیاز همه زنان معتاد نیست.

وی کمبود فضای مناسب برای نگهداری از زنان معتاد مسن را از دیگر مشکلات حوزه رسیدگی به اعتیاد زنان توصیف کرد و گفت: بسیاری از مراکز نگهداری از زنان معتاد، از پذیرش بانوانی با سنین بالا پرهیز می کنند، چون نگهداری از آنها شرایط ویژه ای دارد و در مراکزی هم که از زنان معتاد مسن نگهداری می شود، عمدتا فقط به دادن قرص های سنگین به این دسته از بانوان برای خواباندن آنها اکتفا می شود.

کسی به فکر توانمندسازی زنان معتاد نیست

مدیر مرکز بانوان سرای مهر همچنین از روند درمان و نگهداری از زنان معتاد در مراکز مختلف رسیدگی به این افراد انتقاد کرد و گفت: از آنجا که در بیشتر مراکز درمان، کاهش آسیب یا کمپ های ترک اعتیاد بانوان به صورت دوره ای از خانم ها نگهداری می شود، حضور زنان در این مراکز مشکلی را از آنها حل نمی کند.

ماندنی ادامه داد: اکنون شرایط به گونه ای است که در این مراکز بین سه تا شش ماه از یک زن معتاد نگهداری می شود و بعد از آن، این زن در سطح شهر رها می شود. در آن مدت هم صرفا سم زدایی از بدن آن زن انجام شده و هیچ آموزش یا امکاناتی در اختیار او قرار داده نشده است و در چنین شرایطی، طبیعی است که این زن مجددا به کف خیابان و پاتوق های معتادان بازمی‌گردد و به همین شکل، چرخه معیوب نگهداری و بازگرداندن زنان معتاد مدام تکرار می شود.

آسیب نگهداری از دختران زیر 20 سال در مراکز نگهداری از معتادان

نکته دیگری که این فعال حوزه اعتیاد در میان صحبت هایش به آن اشاره کرد، این است که علاوه بر افراد مسن، شرایط نگهداری از دختران معتاد متجاهر زیر 20 سال نیز دشوار است؛ او در توضیح بیشتر گفت: این دختران نه می توانند در فضای سراهای بانوان زندگی کنند و نه در کمپ هایی که برای آنها احداث شده است؛ زیرا دختران زیر 20 سال در اوج بحران اعتیاد قرار دارند و طبیعتا نگهداری از آنها در کنار زنان مسنی که تجربه های زیادی در زندگی شان داشته و بسیاری از آنها سابقه زندان نیز دارند، قطعا مناسب نیست.

ماندنی در توضیح بیشتر گفت: دختران زیر 20 سال ممکن است مسائلی را در حوزه اعتیاد و ... از زنان مسن تر یاد گیرند که خودشان بلند نیستند و همین مساله به تشدید آسیب های ناشی از اعتیاد در این دختران دامن می زند. بنابراین اصلا درست نیست که این دختران در کنار زنان معتاد که سنین بالاتری دارند، نگهداری شوند.

ماجرای دختران 15 ساله ای که کارتن خواب شده اند

این فعال حوزه اعتیاد در بخش دیگری از صحبت هایش با بیان این که هیچ گاه نمی توان آمار دقیقی از تعداد معتادان متجاهر زن به دست آورد، تاکید کرد که براساس مشاهدات میدانی و تجربی می توان گفت در دوره شیوع کرونا هم تعداد زنان معتاد متجاهر افزایش یافته و هم سن اعتیاد زنان به وضوح پایین آمده است.

ماندنی در این باره از دختران 15 ساله ای گفت که در ماه های اخیر به مرکز سرای مهر مراجعه کرده اند و محیط نامساعد زندگی موجب گرفتار شدن آنها به اعتیاد و کارتن خوابی شده است و در این میان، حتی برخی از آنها مورد تعدی قرار گرفته اند. او در ادامه توضیح داد: بیشتر دختران نوجوان معتاد یا در خانواده های بدسرپرست زندگی می کنند یا اساسا برخی از اعضای خانواده آنها دارای اعتیاد هستند و همین مساله آنها را به دامان اعتیاد کشانده است.

وی همچنین از این گفت که با وجود حضور دختران نوجوان کارتن خواب در سطح شهر، زنان معتاد متجاهری هم در تهران هستند که بالای 60 سال سن دارند. زنانی که این فعال حوزه اعتیاد درباره آنها توضیح داد: زنی که می تواند با وجود اعتیاد و کارتن خوابی به بالای 60 سال برسد، طبیعتا در دوره جوانی از قوای جسمانی بالایی برخوردار بوده است. البته اصولا تخریب چهره در میان زنان معتاد به سرعت اتفاق می افتد و به طور مثال، صورت یک زن معتاد 30 ساله، به خانم های 40 تا 45 ساله نزدیکتر است.

حضور پرتعداد معتادان زن شهرستانی در تهران

مدیر مرکز بانوان سرای مهر همچنین به رشد تعداد معتادان متجاهر زن اتباع در سال های اخیر اشاره کرد و گفت: طبق مشاهدات میدانی، می توان گفت آمار زنان کارتن خواب افغانستانی در تهران بیشتر شده است، البته بازهم تعداد آنها بسیار کمتر از زنان معتادی است که از شهرستان ها آواره کف خیابان های تهران شده اند.

در این میان سوال مهم اینجاست که آیا زنان شهرستانی گرفتار اعتیاد نیز مانند مردان معتاد متجاهر در پی یافتن مشاغل کاذب به تهران آمده اند یا خیر؟ ماندنی در پاسخ به سوال توضیح داد: زنان شهرستانی عمدتا به همراه همسران خود به تهران می آیند و یا همسران خود را گم می کنند و از آنها جدا می شوند، یا همسران آنها آن‌چنان درگیر اعتیاد می شوند که آنها را رها می کنند.

وی در ادامه تاکید کرد: اصولا کمتر پیش می آید که یک زن یا دختر به دلیل اعتیاد از شهرستان فرار کند و راهی تهران شود و چنین مواردی عمدتا فقط زمانی رخ می دهد که یک زن شهرستانی به علت اعتیاد از طرف خانواده تهدید شود و از ترس جان خود به کف خیابان های پایتخت پناه بیاورد.

تعدی مردان به زنان معتاد در سایه کمبود ظرفیت مراکز نگهداری

این فعال حوزه اعتیاد در بخش دیگری از صحبت هایش تاکید کرد که کم بودن ظرفیت نگهداری از زنان معتاد متجاهر در سطح شهر تهران باعث می شود که برخی مراکز ناچار باشند که بیش از ظرفیت خود از این زنان نگهداری کنند؛ این اتفاق طبیعتا مانع از رعایت فاصله اجتماعی مناسب در مراکز نگهداری از زنان معتاد می شود و قطعا می تواند شیوع بیشتر کرونا در میان این افراد را به همراه داشته باشد.

ماندنی همچنین گفت که نگهداری بیش از ظرفیت از زنان معتاد در مراکز نگهداری از این زنان، باعث می شود که حجم کار پرسنل این مراکز بیشتر و فشار کاری مضاعفی به آنها وارد شود؛ اتفاقی که راندمان کاری بهیاران، مددکاران و روانشناسان این مراکز را پایین می آورد.

در پایان باید توجه داشت که کمبود ظرفیت مراکز نگهداری از زنان معتاد متجاهر آنها را به پاتوق های ناسالمی سوق می دهد که دسترسی فعالان حوزه اعتیاد به آنان کمتر است؛ پاتوق هایی که در آنها زنان معتاد هم به لحاظ بهداشتی شرایط مناسبی ندارند و هم در معرض تعدی از سوی مردان معتاد و سایر مردان قرار می گیرند. در چنین شرایطی قطعا لازم است که بهزیستی، شهرداری ها و نیروی انتظامی فکری به حال افزایش تعداد مراکز نگهداری از زنان معتاد در تهران و سایر شهرستان ها کنند.