«روند واکسیناسیون در ایران متوقف شده؟»؛ این سوالی است که در روزهای اخیر با نگرانی از سوی مردم پرسیده می‌شود. نگرانی از نرسیدن دوز دوم به کسانی که دوز اول را تزریق کرده‌اند، نگرانی از جان باختن روزانه مردم، نگرانی از پیک پنجم کرونا. گرچه علیرضا رییسی دو روز پیش اعلام کرد که دلیل تعلل در واکسیناسیون نرسیدن واکسن از خارج به کشور بوده اما عملا هنوز خبری از وارد شدن محموله جدید نیست و واکسن‌های داخلی هم به تولید گسترده نرسیده‌اند.
آنطور که علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید در حال حاضر واکسن چندانی در کشور وجود ندارد و دلیل آن هم یک چیز است: بدقولی روسیه و چین در تحویل واکسن. اما او می‌گوید روند تزریق واکسن متوقف نخواهد شد؛ «به نظر می‌رسد محموله جدیدی از واکسن در هفته آینده به کشور وارد شود اما اگر وارد نشود باید فکر جدی در این باره کنیم و تصمیم چالشی را بگیریم. با مذاکراتی که صورت گرفته و قول و قرارهایی گذاشته شده که احتمالا مقداری واکسن از چین یا روسیه تحویل ایران شود. اما در هر صورت من فکر می‌کنم مشکل همچنان پابرجاست.»

ناجی امیدوار است با تولید گسترده واکسن‌های داخلی واکسیناسیون تا آخر امسال تمام شود.

متن گفتگو با علیرضا ناجی، رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه شهید بهشتی را در زیر بخوانید.

خبرهایی مبنی بر توقف تزریق واکسن در کشور منتشر شده که البته وزارت بهداشت توضیحاتی در این باره داده است. آیا واقعا در حال حاضر واکسنی در کشور پیدا نمی‌شود؟
متاسفانه به خاطر بدقولی‌هایی که شرکت‌های تولیدکننده واکسن مثل چین و روسیه کرده‌اند، دسترسی به واکسن برای ما بسیار بسیار سخت شده است. از طرف دیگر صندوق کواکس هم به خاطر مشکلاتی که در دنیا وجود دارد دست ما را از سهمیه واکسنی که باید به ما می‌داد، خالی گذاشته است. کشور هندوستان هم به خاطر مشکلات خودش و یا دلایل دیگری که ممکن است باشد، از تحویل واکسن به ما خودداری کرده است. واکسن کالای استراتژیکی شده است که کشورها درباره آن با هم رقابت خیلی شدید دارند. تولیدات به اندازه احتیاجی که در دنیا وجود دارد، نیست. روسیه هم توانایی تولید واکسن اسپوتنیک به مقدار خیلی زیاد را ندارد، کشورهای دیگر هم پیش خریدهای زیادی کردند اما هنوز دریافت نکرده‌اند. چین هم به تعداد زیادی از مردم خودش روزانه واکسن تزریق می‌کند. بطوریکه چند روز پیش در یک روز ۱۹ میلیون واکسن تزریق کرده است. همه این‌ها دست به دست هم داده و باعث بدقولی در تحویل واکسن به ایران شده است.

یعنی عملا روند تزریق متوقف خواهد شد؟

روند تزریق متوقف نخواهد شد. ما یا بالاخره با منابع خارجی یا منابع داخلی واکسیناسیون را ادامه دهیم ولی در هر حال الان واکسن زیادی در کشور نیست و به نظر می‌رسد محموله جدیدی از واکسن در هفته آینده به کشور وارد شود اما اگر وارد نشود باید فکر جدی در این باره کنیم و تصمیم چالشی را بگیریم.

با این وضعیت چه اقداماتی از سوی ایران صورت گرفته که بشود واکسن تامین کرد؟
با مذاکراتی که صورت گرفته و قول و قرارهایی گذاشته شده که احتمالا مقداری واکسن از چین یا روسیه تحویل ایران شود. اما در هر صورت من فکر می‌کنم مشکل همچنان پابرجاست و ما باید یک فکر اساسی برای این موضوع کنیم.

چه فکر اساسی‌ای؟
با توجه به این موضوع با شروع به تولیدات داخلی کردیم و می‌دانیم که کارآزمایی‌های بالینی تولیدات داخلی ما هم در واقع در آن زمان مناسبی که باید انجام می‌شد انجام نشده است. باید پیش برویم و ببینیم وضعیت به چه صورت خواهد شد. در هر صورت باید نتیجه ترایال‌های واکسن های ایرانی را داشته باشیم تا بتوانیم تصمیم گیری کنیم. الان پیشروترین واکسنی که در ایران هست، واکسن پاستور و کوبا است که الان در فاز سه قرار دارد. دوز اول آن را تزریق کرده‌اند و از هفته پیش وارد تزریق دوز دوم هم شدند. پارتنر کوبایی خلاف ما که هنوز در مرحله تزریق اولیه این واکسن هستیم، توانسته‌اند یک میلیون تزریق در کشورشان داشته باشند. ما با توجه به شرایطی که در آن قرار داریم می‌توانیم از تجربیات کوبایی‌ها استفاده کنیم. همچنین باید با سرعت بیشتری تریال مربوط به واکسن برکت هم انجام شود و به سمت فاز سه برود. ساده انگاری‌هایی درباره تولید واکسن ایرانی صورت گرفت و به زمان بندی‌ای که اعلام شده بود وفادار نماندند. اما شرایط الان ما بیشتر به بدقولی شرکت‌های تولیدکننده برمی‌گردد.

خانم محرز گفته بودند کسانی که دوز اول واکسنشان را زده‌اند و حالا همان واکسن برای دوز دوم موجود نیست می‌توانند واکسن برکت را تزریق کنند. این کار ممکن است؟
اگر مثلا کسی در دوز اول واکسن سینوفارم تزریق کرده باشد اگر مجبور شویم می‌تواند واکسن‌های داخلی مثل واکسن برکت را تزریق کنند. برکت جزو واکسن‌هایی است که پلتفرمش مثل واکسن سینوفارم، ویروس کشته شده است و بیشترین قرابت را با سینوفارم دارد. اما نقصانی که در این زمینه وجود دارد این است که ما هیچ شواهدی برای اینکه اگر دوز اول تزریق شده واکسن سینوفارم و دوز دوم برکت باشد، نداریم. البته منطقا به نظر می‌رسد که این کار را می‌شود انجام داد اما شواهدی نداریم. کشورهای مختلف در حال آزمایش واکسن‌های میکس هستند. مثلا در انگلستان طرحی اجرا کردند که دوز اول را آسترازنکا بزنند و دوز دوم را فایزر و یا برعکس. بالاخره نتایجی از این آزمایش را به دست آوردند و می‌خواهند این کار را انجام بدهند. ما هم اگر مجبور شویم این کار را انجام دهیم باید شواهد کافی داشته باشیم و ببینیم چقدر این کار در بدن ایرانی‌ها ایمنی لازم را ایجاد می کند.

یکی از نقدهایی که در این باره وجود دارد این است که مگر نباید دوز دوم واکسن را برای کسانی که دوز اول را تزریق کردند، نگه داشته می‌شد؟
ما به غیر از اسپوتینک که دو واکسن مختلف در وز اول و دوم است، دوز اول و دوم واکسن‌های دیگر مثل آسترزنکا، سینوفارم یا بهارات با یکدیگر فرق چندانی نمی‌کند. اما اینطور نیست که ویال‌های دوز اول و دوم با هم وارد شده باشند که بشود دوز دوم را برای تزریق بعدی نگه داشت. در تمام دنیا هم اینطور است که اول دوز اول را تامین می‌کنند.

اینکه گفته می‌شود خط تولید واکسن برکت شکست خورده و درواقع همان واکسن روسی یا چینی در حال تولید است چقدر حقیقت دارد؟
واکسن برکت یک واکسن غیرفعال است، واکسن اسپوتنیک یک واکسن رکتوری است. بنابراین دو تا چیز مختلف هستند و شاید بتوانیم بگوییم تکنولوژی به کار گرفته شده در واکسن برکت شبیه واکسن‌های چینی است مثل سینوفارم. به علت مشکلات زیادی که روسیه در تولید واکسن داشته، سلول های مختلفی را که واکسن از آن ها تولید می کند در اختیار کشورهای دیگر قرار داده که آن ها هم بتوانند این واکسن را تولید کنند. در ایران هم دو تا شرکت این سلول های را دریافت کردند که یکی از این شرکت‌ها، شرکت اکتوور است که دارد روی این موضوع کار می کند و مدتی است که این سلول‌ها را تحویل گرفته و امیدواریم که طی یک ماه و نیم آینده به مرحله تولید برسد. یکی از شرکت های داخلی دیگر به نام سیناژن هم به خاطر ارتباط خوبی که داشته توانسته سلول‌های اسپوتینک را از روسیه در اختیار بگیرد. شرکت‌هایی که در حال تولید واکسن هستند مثل برکت و پاستور-کوبا و واکسن رازی و واکسن سیناژن در حال گذراندن مراحل مختلف هستند. من خواهشی هم از مردم دارم که مشارکت در تریال های واکسن های داخلی داشته باشند. در هرحال ما باید توجه بیشتری به این موضوع می کردیم تا زودتر به تولید می رسیدیم اما مشکلات زیاد است. امیدواریم کووکس هم آسترازنکا را تحویل دهد و روسیه و چین هم واکسن‌ها را تحویل دهند تا انشالله تولدات داخلی بالا برود. واکسن برکت به نظر می‌رسد که تا آخر تیرماه سه میلیون دوز و تا اواخر تابستان ماهی ۱۵ الی ۲۰ میلیون دوز را تحویل دهد.

با این توصیفات می‌توانیم تا پایان سال همه مردم را واکسینه کنیم؟

اگر تولید به آن مقداری که پیش بینی شده است پیش برود ما با سرعت بخشیدن به واکسیناسیون می‌توانیم تا پایان سال همه مردم را واکسینه کنیم. ما تجربه‌های خوبی در گذشته داشته ایم مانند واکسن سرخچه و سرخک. الان اگر می‌بینید سرعت واکسیناسیون پایین است به خاطر این است که واکسن زیادی در دست نداریم.

کسانی که داوطلب تزریق واکسن شده‌اند تا به حال عوارضی داشته‌اند؟
شما حتی اگر آب مقطر هم در سطوح بالا تزریق کنید با عوارض روبرو می‌شوید. همه واکسن‌های موجود در دنیا عوارض داشته‌اند اما عوارض معمولی است. تب و بدن درد و درد محل تزریق و ... از عوارض مرسوم تزریق هر واکسنی است. تا الان که تریال‌های انجام شده عوارض شدیدی که باعث مرگ در بین داوطلبان تزریق واکسن‌های ایرانی شده باشد مشاهده نشده است.