برای دهه‌ها پزشکان اصرار داشتند که انسان باید در طول روز ۸ لیوان آب بخورد و حتی زن یکی از رؤسای جمهوری آمریکا نیز درباره آب کمپینی راه انداخته بود. با این حال پروفسور آرون کارول از دانشگاه ایندیانا سال گذشته نوشته بود که هیچ دلیل علمی وجود ندارد که ثابت کند نوشیدن آب بیشتر می‌تواند به سلامت انسان کمک کند.

اما یک تحقیق جدید دیگر یک فایده بسیار بزرگ نوشیدن آب را ثابت کرده است. این تحقیق ادعا کرده است که نوشیدن آب می‌تواند وزن شما را کاهش دهد. تحقیق مذکور که در مجله رژیم‌های انسان منتشر شده مدعی شده است که نوشیدن آب فراوان با خوردن کالری کمتر و هم چنین مصرف شکر و نمک و کلسترول کمتر مرتبط است.

در این تحقیق ۱۸۳۱۱ نفر مورد بررسی قرار گرفته اند که به دوگروه با رژیم غذایی متفاوت تقسیم شده و بین ۳ تا ۱۰ روز مورد آزمایش قرار گرفته اند. پاسخ‌های شرکت کنندگان نشان می‌دهد که مصرف یک تا سه لیوان آب بیشتر در برخی از شرکت کنندگان باعث شده که بین ۶۹ تا ۲۰۶ کالری کمتر مصرف کنند. اگر چه این رقم کم به نظر می‌رسد، اما ۲۰۶ کالری در روز می‌تواند یک پوند وزن را در ۱۷ روز کاهش دهد.

همچنین مصرف شکر در این افراد نیز بین ۶ تا ۱۸ گرم کاهش پیدا کرده است و سدیم نیز بین ۷۸ تا ۲۳۵ میلی گرم کاهش داشته است. مصرف کلسترول این افراد نیز بین ۷ تا ۲۱ گرم کاهش داشته است.

با این حال بسیاری از متخصصان رژیم آب درمانی را کاری نادرست می‌دانند و معتقدند این رژیم می‌تواند بر سلامت انسان تأثیر بگذارد.

مسمومیت با آب چیست؟

مسمومیت با آب اختلالی در عملکرد مغز به واسطه نوشیدن بیش از اندازه آب است. نوشیدن بیش از اندازه آب موجب افزایش مقدار این مایع در خون انسان می‌شود. این میزان آب می‌تواند الکترولیت‌های موجود در خون، به ویژه سدیم را رقیق سازد. هنگامی که سطوح سدیم به کمتر از ۱۳۵ میلی مول بر لیتر می‌رسد، این شرایط به نام «هیپوناترمی» شناخته می‌شود.

سدیم به تعادل مایعات بین بخش داخلی و خارجی سلول‌ها کمک می‌کند. هنگامی که سطوح سدیم به واسطه مصرف بیش از اندازه آب کاهش می‌یابد، جریان مایعات از بخش خارجی به بخش داخلی سلول تغییر می‌کند و به تورم آن‌ها منجر می‌شود. هنگامی که این شرایط برای سلول‌های مغزی رخ می‌دهد، امکان شکل گیری عوارض خطرناک و بالقوه تهدیدکننده زندگی فرد ایجاد می‌شود.

نوشیدن بیش از اندازه آب می‌تواند خطرناک باشد

مسمومیت با آب در نتیجه تورم سلول‌ها شکل می‌گیرد. هنگامی که سلول‌های مغزی متورم می‌شوند، فشار داخل جمجمه افزایش می‌یابد. این فشار نخستین نشانه‌های مسمومیت با آب را موجب می‌شود که شامل موارد زیر می‌شوند:

• سر درد
• حالت تهوع
• استفراغ

در موارد شدید، مسمویت با آب می‌تواند نشانه‌های جدی‌تر مانند موارد زیر را موجب شود:

• افزایش فشار خون
• گیجی
• دو بینی
• خواب آلودگی
• اشکال در تنفس
• ضعف و گرفتگی عضلات
• ناتوانی در شناسایی اطلاعات حسی

تجمع مایعات اضافی در مغز به نام ورم مغزی شناخته می‌شود که می‌تواند ساقه مغز را تحت تاثیر قرار داده و اختلال در سیستم عصبی مرکزی ایجاد کند. در موارد شدید، مسمومیت با آب می‌تواند به تشنج، آسیب مغزی، کما و حتی مرگ منجر شود.

مرگ به واسطه مسمومیت با آب

نوشیدن بیش از اندازه آب به صورت تصادفی بسیار دشوار است. با این وجود، موارد مرگ و میر ناشی از این شرایط گزارش شده اند. بیشتر موارد مسمومیت با آب در میان سربازان گزارش شده اند. در یک گزارش به ۱۷ سرباز مبتلا به هیپوناترمی در نتیجه مصرف بیش از اندازه آب اشاره شده بود. سطوح سدیم خون این افراد در دامنه ۱۱۵ تا ۱۳۰ میلی مول بر لیتر قرار داشت در شرایطی که دامنه عادی ۱۳۵ تا ۱۴۵ میل مول بر لیتر است.

در گزارشی دیگر، چگونگی مرگ سه سرباز در نتیجه هیپوناترمی و ورم مغزی تشریح شده بود. مرگ این افراد با نوشیدن ۱۰ تا ۲۰ لیتر آب تنها در چند ساعت رقم خورده بود.

نشانه‌های هیپوناترمی می‌تواند با نشانه‌های کم آبی بدن اشتباه گرفته شود. بر همین اساس، یک سرباز که به اشتباه کم ابی بدن و گرمازدگی در وی تشخیص داده شده بود، به واسطه آبرسانی یا هیدراتاسیون دهانی مکرر و مسمومیت با آب جان خود را از دست داد.

مسمومیت با آب طی انجام فعالیت‌های ورزشی به ویژه ورزش‌های استقامتی نیز رخ می‌دهد. نوشیدن بیش از اندازه آب برای جلوگیری از کم آبی بدن در این قبیل فعالیت‌ها شایع است. بر همین اساس، هیپوناترمی اغلب طی رویداد‌های ورزشی بزرگ رخ می‌دهد. به عنوان مثال، در مسابقات دو ماراتن بوستون در سال ۲۰۰۲، ۱۳ درصد از شرکت کنندگان دارای نشانه‌های هیپوناترمی بودند. ۰.۰۶ درصد از این افراد هیپوناترمی حاد با سطوح سدیم کمتر از ۱۲۰ میلی مول بر لیتر را نشان دادند.

متاسفانه، برخی موارد مسمومیت با آب در این رویداد‌های ورزشی به مرگ منجر شده اند. به عنوان مثال، می‌توان به مرگ یک دونده دو مارتن اشاره کرد که آزمایش‌ها نشان دادند سطوح سدیم خون وی کمتر از ۱۳۰ میلی مول بر لیتر بوده و هیدروسفالی (ازدیاد غیر عادی مایع) و آسیب ساقه مغز به جان باختن وی منجر شده بود.

مصرف بیش از اندازه آب می‌تواند در بیماران روانی، به ویژه افراد مبتلا به شیزوفرنی، نیز رخ دهد. نتایج مطالعه‌ای که روی مرگ ۲۷ بیمار جوان مبتلا به شیزوفرنی انجام شده بود، نشان داد که پنج مورد مرگ در نتیجه مسمومیت با آب بوده است.

چه میزان آب بیش از اندازه محسوب می‌شود؟

هیدراتاسیون بیش از اندازه و مسمومیت با آب زمانی رخ می‌دهد که میزان آب نوشیده شده بیشتر از توانایی کلیه‌ها برای تخلیه آب اضافی از طریق ادرار باشد. اما مقدار آب تنها عامل تعیین کننده در این زمینه نیست. مدت زمانی که طی آن آب نوشیده شده است نیز باید مد نظر قرار بگیرد.

در صورتی که مقدار بسیار زیاد آب را طی یک بازه زمانی کوتاه بنوشید با خطر بزرگتر ابتلا به مسمومیت با آب مواجه هستید. این خطر در صورتی که طی مدت زمان طولانی‌تری همان میزان آب را مصرف کرده باشید، کاهش می‌یابد.

نشانه‌های هیپوناترمی می‌توانند به واسطه نوشیدن ۳ تا ۴ لیتر آب در یک مدت زمان کوتاه پدیدار شوند. کلیه‌های انسان می‌توانند ۲۰ تا ۲۸ لیتر آب را در روز از بدن خارج سازند، اما قادر به تخلیه بیش از ۰.۸ تا ۱ لیتر آب در یک ساعت نیستند. از این رو، برای جلوگیری از نشانه‌های هیپوناترمی شما نباید به طور میانگین بیش از این میزان آب طی یک ساعت را مصرف کنید. بسیاری از موارد گزارش شده مسمومیت با آب در نتیجه نوشیدن مقادیر زیاد آب در یک بازه زمانی کوتاه بوده اند.

به چه مقدار آب نیاز دارید؟

عدد و رقم خاصی درباره این که به چه میزان آب در روز نیاز دارید، وجود ندارد و میزان نوشیدن آب از فردی به فرد دیگر می‌تواند متفاوت باشد. برای تعیین میزان آب مورد نیاز روزانه می‌توانید وزن بدن، سطح فعالیت‌های بدنی و شرایط آب و هوا را مد نظر قرار دهید.

انستیتو پزشکی (IOM) میزان آب دریافتی روزانه برای مردان را ۳.۷ لیتر و برای زنان ۲.۷ لیتر پیشنهاد کرده است. با این وجود، این توصیه‌ها شامل آب دریافتی از نوشیدنی‌هایی به جز آب و مواد غذایی نیز می‌شوند. برخی از مردم از قانون ۸ × ۸ پیروی می‌کنند که نوشیدنی هشت لیوان آب در روز را پیشنهاد می‌کند. اما این قانون چندان مبتنی بر پژوهش نیست و بیشتر حالتی دلخواه دارد.

یک قانون خوب برای تعیین آب مورد نیاز گوش دادن به بدن و نوشیدن آب هنگام احساس تشنگی است. این اقدام باید برای حفظ سطوح آب مورد نیاز بدن کافی باشد. اما تکیه بر تشنگی ممکن است برای همه کارآمد نباشد. ورزشکاران، افراد مسن و بانوان باردار می‌توانند به نوشیدن آب بیشتری در روز نیاز داشته باشند.