روسیه از زمان تهاجم خود به اوکراین، بزرگترین مهاجرت از زمان انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ را تجربه می‌کند. بسیاری از کسانی که این کشور را ترک می‌کنند روشنفکران و هنرمندان هستند. آینده آنان نامشخص است.

به نقل از دویچه وله، در شب ۴ مارس ۲۰۲۲ میلادی، «آندری لوشاک» روزنامه نگار تحقیقی روس به سختی می‌توانست بخوابد. در واقع، او از ۲۴ فوریه روزی که روسیه به اوکراین حمله کرد بسیار کم خوابیده بود. او کانال‌های موجود در اپلیکیشن پیام رسان رمزگذاری شده تلگرام را دنبال می‌کرد. او پیامی را خواند که بهت زده‌اش کرد: در آینده نزدیک، ممکن است حکومت نظامی در روسیه برقرار شود و خروج از کشور را غیرممکن سازد. در طول هفته‌های بعد، او در مورد آن چه که باید انجام دهد شروع به تفکر کرد. در نهایت، او متوجه شد که باید فورا از روسیه برود. در همان روز لوشاک با هواپیما به تفلیس پایتخت گرجستان رفت. لوشاک می‌گوید: «اینجا در گرجستان، بلافاصله با دوستان و همکاران زیادی از مسکو و دیگر شهرهای روسیه آشنا شدم که در سال‌های گذشته در روسیه ندیده بودم». همکاران ایستگاه‌های خبری اکو مسکو و تلویزیون باران که اکنون در روسیه فعالیت‌شان ممنوع شده نیز در آنجا حضور داشتند و تلویزیون باران حتی دفتری راه اندازی کرده است. او می‌گوید: «شما در اینجا جزو همکاران هستید. این احساس به شما دست می‌دهد که یک صحنه کامل مهاجرت را می‌بینید».

یک مهاجرت گسترده

آمار و ارقام در مورد اینکه دقیقا چه تعداد روسیه را ترک کرده‌اند در دسترس نیست اما یک چیز واضح است. در پنج هفته پس از شروع جنگ، روسیه بزرگترین مهاجرت از زمان انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ میلادی به این سو را تجربه کرده است. صدها هزار نفر مطمئنا کشور را ترک کرده اند. برخی معتقدند که این تعداد بیش از یک میلیون است.

محاسبه این رقم زمانی دشوارتر می‌شود که در می‌یابیم مقاصدی مانند گرجستان یا ارمنستان برای روس‌ها نیازی به داشتن ویزای ورود ندارند.

گرجستان به تنهایی انتظار دارد که بیش از ۱۰۰ هزار پناهجو روسیه را بپذیرد. ارمنستان نیز عدد مشابهی را گزارش کرده است. از دیگر مقاصد روس‌ها می‌توان به جمهوری آذربایجان، دبی، ترکیه، یونان، بلغارستان، صربستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و حتی تاجیکستان، مغولستان و کشورهای آمریکای لاتین اشاره کرد.

بسیاری نیز به کشورهایی می‌روند که در حال حاضر دارای جوامع بزرگ روس هستند مانند مونته نگرو و کشورهای حوزه بالتیک از جمله لتونی. دیگرانی که فرصت مهاجرت به اسرائیل یا کشورهای غرب اروپا به ویژه آلمان را داشتند از این فرصت استفاده کردند.

به ندرت کسی خروج خود را به طور رسمی اعلام می‌کند. بسیاری از روس‌ها به سادگی وسایل خود را جمع می‌کنند و بدون اطلاع از این که چه زمانی به روسیه بازخواهند گشت آنجا را ترک می‌کنند.

بزرگترین فرار مغزها در تاریخ اخیر

با این حال، علیرغم کمبود اطلاعات در مورد تعداد افرادی که کشور را ترک کرده‌اند دلیل پرواز آنان غیرقابل انکار است. آندری لوشاک می‌گوید: «ما بزرگ‌ترین فرار مغزها را در تاریخ اخیر تجربه می‌کنیم».

به ویژه، دانشگاهیان، متخصصان فناوری اطلاعات، روزنامه نگاران، وبلاگ نویسان و هنرمندان به روسیه پشت می‌کنند زیرا رهبر آن کشور ولادیمیر پوتین روسیه را در برابر تمام جهان قرار داده است.

کارگردانان، نویسندگان، طراحان مد، آرشیتکت‌ها و افراد مشهور جزو اولین کسانی بودند که فرار کردند.

به عنوان مثال، «آلا پوگاچوا» ستاره موسیقی پاپ در حال ساختن زندگی جدیدی در اسرائیل با همسر کمدین خود «ماکسیم گالکین» است.

«ایوان اورگانت» مجری برنامه تاک شو ستاره برتر تلویزیون سرگرمی روسیه نیز در آنجا حضور دارد.

«زمفیرا» ستاره راک و شریک زندگی‌اش «رناتا لیتوینووا» بازیگر در پاریس هستند.

«کیریل سربرنیکوو» کارگردان که آزادی مشروط او در اوایل ماه مارس به طرز عجیبی به پایان رسید در پاریس و اخیرا در برلین نیز دیده شده است.

«لیودمیلا اولیتسکایا» نویسنده نیز از آپارتمان خود در برلین صحبت می‌کند. همکار او «بوریس آکونین» از لندن گزارش می‌دهد. «اولگا اسمیرنوا» بالرین از تئاتر بولشوی یک شغل جدید در آمستردام پیدا کرده و «یوری دود» وبلاگ‌نویس و فیلمساز تاثیرگذار در استانبول است.

با این وجود، این تنها افراد سرشناس روس نیستند که وطن‌شان را ترک کرده اند. اکثر کسانی که روسیه را ترک کرده‌اند افراد طبقه متوسطی هستند که در حرفه‌های خلاق کار می‌کنند. از آنجایی که کارت‌های اعتباری روسیه در سراسر جهان مسدود شده و انتقال مبالغ بالا به موجب قانون ممنوع می‌باشد آنان سوالات زیادی در مورد آینده و هم چنین مقدار پول نقد به همراه داشته با خود را مطرح می‌کنند.

آندری لوشاک می‌گوید: «هیچ یک از ما در حال حاضر به دنبال زندگی بهتر در خارج از کشور نیستیم. همه ما معیشت خود را از دست داده ایم. من موج کنونی را مهاجرت اخلاقی می‌نامم: وجدان‌مان به ما اجازه نمی‌دهد در روسیه امروزی در میان جمعیتی که فریاد می‌زنند: زیگ هایل «باقی بمانیم».

حرف Z در «زیگ» اشاره‌ای به نمادی است که توسط حامیان پوتین استفاده می‌شود.

لوشاک برای کسانی که روسیه ترک می‌کنند اصطلاحی ابداع کرده است: «من خودمان را» اروپایی‌های روس «می‌نامم».

گالینا یوزفوویچ: «ترک کشور یک امتیاز است»

براساس گزارش مرکز نظرسنجی مستقل لوادا در روسیه، روس‌های طرفدار اروپا که جنگ در اوکراین را محکوم می‌کنند دست کم ۲۰ درصد از کل جمعیت روسیه را تشکیل می‌دهند. از نظر محاسباتی این تعداد ۳۰ میلیون نفر هستند. با این وجود، تعداد بسیار کمی از آنان واقعا قادر به ترک کشور هستند.

«گالینا یوزفوویچ» منتقد ادبی مشهور که به همراه خانواده خود به جنوب ترکیه رفته می‌گوید: «ترک کشور امروز نه تنها یک اقدام شجاعانه بلکه تنها راه اخلاقی قابل قبول برای ابراز نارضایتی شخصی از رویدادهای جاری است». او می‌گوید که این وضعیت با آلمان دوره نازی قابل مقایسه است.

آنتون دولین: خروج نوعی تسلیم شخصی است

آنتون دولین می‌گوید: «فرهنگ روسی که تا امروز می‌شناختیم در ۲۴ فوریه از بین رفت. هم فرهنگ رسمی و هم فرهنگی که در جبهه مخالف عمل می‌کرد».

دولین مسلما مشهورترین منتقد سینمای روسیه و یک چهره شناخته شده عمومی است. او در دادگاهِ «اولگ سنتسف» کارگردان اوکراینی به عنوان کارشناس در دفاع از او شهادت داد.

دولین می‌گوید: «موضع اصلی من همیشه این بود که هرگز روسیه را ترک نخواهم کرد». با این وجود، یک هفته پس از شروع جنگ، او نظر خود را تغییر داد.

او به همراه خانواده‌اش کشور را ترک کرد و از آن زمان تاکنون در لتونی اقامت دارد. او می‌افزاید: «من اکنون خروج خود را نوعی تسلیم شخصی می‌دانم. هر کاری که برای سه دهه انجام دادم نوعی مقاومت فرهنگی در برابر صاحبان قدرت اکنون معنای خود را از دست داده است. ماموریت من در زندگی یعنی قرار دادن روسیه به عنوان بخشی از اروپا به نظر می‌رسد که با شکست همراه بوده است».

با این حال، این منتقد سینما می‌گوید امیدوار است که «بیماری جدی که روسیه اکنون از آن رنج می‌برد قابل درمان باشد.» او می‌گوید: «پس از آن، مرحله ندامت و پشیمانی از جنایاتی که اکنون به نام ما انجام می‌شود فرا می‌رسد. بهایی که در آن زمان باید بپردازیم زیاد خواهد بود. با این وجود، من خوشحال خواهم شد که به کشورم بازگردم. من خانه دیگری ندارم».

با این وجود، بازگشت به این زودی بعید به نظر می‌رسد. ولادیمیر پوتین کسانی را که کشور را ترک کرده‌اند «خائن به ملت» خوانده و آنان را دشمن دولت قلمداد کرده است.