چه اموری رحمت خدا را نازل می‌کند؟

دلایل گشوده شدن درهای رحمت الهی

در مواقعی باز و بسته شدن درهای رحمت الهی بستگی به عملکرد خود انسان دارد، اگر سر تسلیم در مقابل پروردگار عالم فرود آورده و به دستورات او عمل نماید، خداوند نیز در مقابل، درهای رحمت را به روی او می گشاید و اگر به عکس، به جای بندگی خدا به بندگی شیطان روی آورد و تحت فرمان اوامر گمراه کننده اش قرا بگیرد، خداوند بی همتا درهای رحمت خویش را به روی او بسته و به جای آن درهای خشم و غضب را به رویش باز خواهد نمود.

پیامبر(ص) می فرمایند:«

درهای رحمت آسمانی در چهار وقت گشوده می شود:

1- موقع بارش باران
2- زمانی که فرزند به چهره پدر و مادرش می نگرد.
3- هنگام گشوده شدن در کعبه.
4- هنگام برپایی مراسم عقد و عروسی.»

اموری که باعث نزول رحمت الهی می‌شوند و تبیین مفهوم توفیق و ... از جمله مباحثی است که حجت الاسلام والمسلمین عرفان در شرح دعای بیست و نهمین روز ماه رمضان بیان کرده است.«اللَّهُمَّ غَشِّنِی فِیهِ بِالرَّحْمَةِ وَ ارْزُقْنِی فِیهِ التَّوْفِیقَ وَ الْعِصْمَةَ وَ طَهِّرْ قَلْبِی مِنْ غَیَاهِبِ التُّهَمَةِ یَا رَحِیماً بِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِین»خدایا در این روز مرا به رحمت خود بپوشان و توفیق و عصمت را روزى من کن. و قلبم را از تیرگی‌های تهمت پاک کن اى خدایی که بر اهل ایمان مهربان هستی.

چه چیزهایی باعث نزول و فراگیری رحمت الهی می‌شود؟

صبر، از جمله چیزهایی است که نزول رحمت الهی را به دنبال دارد.خداوند در آیه 155 و 156و 157 بقره می‌فرماید: وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ، الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعونَ، أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ. به صبرکنندگان بشارت بده. آنها که هر گاه مصیبتى به ایشان مى‏رسد، مى‏گویند: «ما از آنِ خدائیم؛ و به سوى او بازمى‏گردیم!» است. اینها همانها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده.

معانقه کردن دو مومن

امام صادق‌(ع) می‌فرماید: إِنَّ الْمُؤْمِنَیْنِ إِذَا اعْتَنَقَا غَمَرَتْهُمَا الرَّحْمَة.وقتی دومومن معانقه می کنندرحمت، وجودآنها را می‌گیرد. بحار الأنوار .

تحریف بزرگ!

یک تحریف بزرگ تاریخی در رفتار مسلمانان صورت گرفته است و آن این است که در اسلام به معانقه سفارش شده است ( گردن به هم نهادن)، ولی مسلمانان آن را به مواجهه (صورت روی صورت قرار دادن) تغییر داده‌اند: در روایات ما به هیچ وجه مواجهه نیامده است. آن چیزی که سنت است معانقه می‌باشد که باعث فرود رحمت الهی می‌شود.

عفو و بخشش

«بخشش»، سومین موضوعی است که باعث نزول رحمت الهی می‌شود.
مولای متقیان حضرت علی‌(ع) فرمود: بِالْعَفْوِ تُسْتَنْزَلُ [تَنْزِلُ‏] الرَّحْمَة. با «بخشیدن»، رحمت الهی نازل می شود.(تصنیف غررالحکم ودررالکلم،ص246) چهارمین مورد از نزول رحمت الهی توبه می‌باشد. التَّوْبَةُ تَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ. توبه باعث نزول رحمت خداوند می‌شود.

ترحم

پنجم، ترحم به دیگران باعث نزول رحمت الهی می‌شود امیرالمومنین‌(ع) فرمود: بِبَذْلِ الرَّحْمَةِ تُسْتَنْزَلُ الرَّحْمَة. با عطوفت و ترحم به دیگران رحمت الهی نازل می‌شود.
چندین سال قبل در اصفهان قحطی شدیدی رخ داده بود و مردم از گرسنگی یا تلف می‌شدند و یا مجبور بودند حتی جانوران حرام را مصرف کنند. مرحوم میرزا هاشم قزوینی شنیدند که در بیرون اصفهان شخصی شتری را ذبح کرده است و به هر نفر چند گرم گوشت شتر می‌دهد. این عالم بزرگوار نیز در صف گیرندگان اندک گوشت شتر قرار می‌گیرند و سهم خود را دریافت می‌کنند.
در حال بازگشت به اصفهان، زنی مسیحی فقیر به همراه دو بچه که بر روی زانوانش خوابیده بودند را می‌بیند که دو طفل از شدت گرسنگی توان نفس‌کشیدن را ندارند و در آستانه مرگ قرار گرفته‌اند. زن، نگاه ملتمسانه‌ای به میرزا هاشم قزوینی می‌کند و میرزا هاشم قزوینی به او می‌گوید: صبر کن الان به تو کمک خواهم کرد. به حجره خود وارد می‌شوند و گوشت سهم خود را پخته و برای این زن مسیحی و بچه‌هایش می‌آورد و آنها را از مرگ نجات می‌دهند.
این عالم متدین با حالت گرسنگی به اتاق خود برمی‌گردند. در همین حال شخصی یک بقچه بزرگ از نان روغنی کم‌نظیر را برای او می‌آورد. میرزا هاشم، از آن شخص سؤال می‌کند چه کسی این نان‌ها را فرستاده است؟ او جواب می‌دهد: کسی که چرخ و فلک به دست اوست، به یاد شماست. وقتی به دنبال آورنده نان می‌رود او را پیدا نمی‌کند و نان‌ها را بین طلاب تقسیم می‌کند.

رحمت به ضعیفان

امیر بیان می‌فرمایند: رَحْمَةُ الضُّعَفَاءِ تَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَة. ترحم به ضعیفان باعث فرود رحمت خداوند می‌شود. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ص449)در زمان قاجار و زمان جنگ میان ایران و روس، عالمی در قم غذایی خریده و به منزل می‌رفت که یک زن روسی اسیر شده به او می‌گوید: شما مسلمانان چقدر بد هستید که ما را به اسارت گرفتید، اما به معیشت و نیاز ما توجه نمی‌کنید! این شخص عالم غذای خریده‌شده را به زن روسی می‌دهد و اکرام این عالم باعث گشوده‌شدن درهای رحمت مادی و معنوی برای او می‌شود.

درخواست رحمت برای مردم

امیرالمؤمنین می‌فرمایند: درخواست رحمت از خداوند برای مردم، هفتمین مورد از نزول رحمت الهی است أَبْلَغُ مَا تُسْتَدَرُّ بِهِ الرَّحْمَةُ أَنْ تُضْمَرَ لِجَمِیعِ النَّاسِ الرَّحْمَةُ .رساترین چیزی که رحمت الهی را فرود می‌آورد این است که در دل خود برای جمیع مردم رحمت بخواهی.(تصنیف غررالحکم ودررالکلم،ص450). حتی برای کفار غیر حربی، خداوند طلب کنی تا خداوند آنها را هدایت کند.

اگر انسان برای جمیع انسان‌ها خیرخواه شد، حتی برای دشمنان تا آن‌ها تغییر کرده و توبه کنند‌، این عمل باعث فرودآمدن رحمت الهی می‌شود.دوست داشتن حضرت علی‌(ع) درهای رحمت الهی را می‌گشاید.أَلَا وَ مَنْ أَحَبَّ عَلِیّاً أَثْبَتَ اللَّهُ الْحِکْمَةَ فِی قَلْبِهِ وَ أَجْرَى عَلَى لِسَانِهِ الصَّوَابَ وَ فَتَحَ اللَّهُ لَهُ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ.آگاه باشید کسی که علی را دوست بدارد، خداوند حکمت را در قلب او ثابت می‌گرداند و بر زبانش جاری می‌سازد و درهای رحمت را برای او باز می‌کند.

زمان اذان

در حدیثی حضرت علی (ع) می‌فرمایند: وَ إِذَا قَالَ حَیَّ عَلَى الْفَلَاحِ فَإِنَّهُ یَقُولُ یَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ قَدْ فَتَحَ اللَّهُ عَلَیْکُمْ أَبْوَابَ الرَّحْمَةِ فَقُومُوا وَ خُذُوا نَصِیبَکُمْ مِنَ الرَّحْمَةِ.وقتی موذن «حی علی الفلاح» می‌گوید، یعنی در واقع می‌گوید: ای امت محمد(ص)، خداوند درهای رحمت را به روی شما باز کرده است پس به پا خیزید و بهره خود را از رحمت الهی بگیرید.

هنگام دعا کردن

در حدیث دیگری حضرت فرمودند: إِذَا أَذِنَ اللَّهُ لِعَبْدٍ فِی الدُّعَاءِ فَتَحَ لَهُ بَابَ الْإِجَابَةِ بِالرَّحْمَة.ِزمانی که خداوند به بنده اذن در دعا را می‌دهد، در اجابت به وسیله رحمت را برای او گشوده است.(ارشادالقلوب الی الصواب ،ج1،ص148).وَ ارْزُقْنِی فِیهِ التَّوْفِیقَ وَ الْعِصْمَةَ، خدایا در این روز توفیق (فراهم‌آمدن اسباب خیر) و عصمت (زمینه برای پاک‌دامن‌ماندن) را روزی من کن.

توفیق چیست؟

انسان مکلف،وظیفه‌ای در راه خدا دارد و آن کوشش، تلاش و اجتهاد است. از جانب خدا نیز، باید عنایت و اقبالی به ما بشود که به آن «توفیق» می‌گویند.اجتهاد و کوشش از طرف انسان و توفیق از جانب خدای متعال به وقوع می‌پیوندد.
امیرالمؤمنین فرمود: لَا یَنْفَعُ اجْتِهَادٌ بِغَیْرِ تَوْفِیقٍ؛ کوشش انسان،‌ بدون توفیق الهی ثمرنمی دهد. (تصنیف غررالحکم ودررالکلم،ص203)لَا یَنْفَعُ عِلْمٌ بِغَیْرِ تَوْفِیقٍ. علم بدون توفیق فایده‌ای ندارد. (تصنیف غررالحکم ودررالکلم،ص203)اگر انسان دانش‌ داشته باشد، ولی توفیق الهی شامل حال او نشود، نمی‌تواند دانش را به کار بگیرد، یا دانش را گسترش دهد و یا دانش را در جامعه اعمال کند.توفیق از جانب خداست و البته کار خداوند بدون حکمت نمی‌باشد.التَّوْفِیقُ عِنَایَةُ الرَّحْمَنِ.توفیق عنایت خداوندمتعال است.
(تصنیف غررالحکم ودررالکلم،ص203) التَّوْفِیقُ رَأْسُ السَّعَادَةِ.بنیاداصلی خوشبختی،توفیق الهی است.(تصنیف غررالحکم ودررالکلم،ص203)در بعضی از مواقع به خاطر أعمال حرام یا مکروه، توفیق از انسان سلب می‌شود؛ یعنی خداوند متعال وسائل انجام خیر را از انسان می‌گیرد.

ماجرای «می‌شود» و «‌نمی‌شود»

حجت الاسلام والمسلمین قرائتی نقل می‌کرد: در سفر مکه شخصی برای انجام مناسک حج، با من به جده عربستان آمد و در شهر جده و در نیم ساعتی به شهر مکه، دیوانه شد و از همان جا به ایران برگردانده شد. این شخص با این که اجتهاد و کوشش در مقدمات حج انجام داده بود، ولی توفیق از او سلب شد که بتواند اعمال حج را به جا بیاورد!شخصی برای رفتن به حج، مدارک خود را خدمت رییس وقت سازمان حج می‌آورد تا او موافقت کند و به حج برود رییس سازمان حج به خاطر این که مدارک آن شخص ناقص بود، پایین ورقه می‌نویسند «موافقت نمی‌شود».

اما وقتی که رییس سازمان حج به مکه می‌روند،‌ می‌بیند همان شخصی که با آمدن او به حج موافقت نکرده بود، در مکه است! با تعجب از او می‌پرسد تو چطور به حج آمدی؟ ‌در حالی که من، با درخواست شما موافقت نکرده بودم. آن شخص جواب می‌دهد، خود شما نوشته بودید که «موافقت می‌شود». رییس سازمان حج ادعای او را قبول نمی‌کند و بعد از مراجعت به ایران وقتی که مدارک او را بررسی می‌کند، می‌بیند نوشته شده است «موافقت نمی‌شود»، ولی وقتی که امضا کردند، خط امضاء، روی «نون» نمی‌شود قرار گرفته است و «نمی‌شود» را به «می‌شود» تغییر داده است.

توفیق عصمت از خداوند از جمله توفیقاتی است که نصیب انسان‌های برگزیده مثل پیامبران و اولیای الهی، می‌شود خداوند در مورد حضرت یوسف (ع) از زبان او می فرماید: وَمَا أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّیَ إِنَّ رَبِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ. من هرگز خودم را تبرئه نمى‏کنم، که نفس(سرکش) بسیار به بدیها امر مى‏کند؛ مگر آنچه را پروردگارم رحم کند! پروردگارم آمرزنده و مهربان است.» (یوسف/53)

و یا در آیه 24 سوره یوسف می‌فرماید: وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى‏ بُرْهانَ رَبِّهِ کَذلِکَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصینَ آن زن قصد او کرد؛ و او نیز اگر برهان پروردگار را نمى‏دید قصد وى مى‏نمود! این‌چنین کردیم تا بدى و فحشا را از او دور سازیم؛ چرا که او از بندگان مخلص ما بود!. لام در کلمه لقد، لام توطئه و قسم است،‌یعنی سوگند.

اگر برهان خدایش را ندیده بود،‌یوسف گرایش به زلیخا پیدا می‌کرد. دیدن برهان، باعث شده است عصمت حضرت یوسف حفظ شود.حضرت یوسف وقتی در دام زلیخا افتاد کوشش کرد که از آن دام بگریزد و با کوشش خود، توفیق الهی را نصیب خود کرد. توفیق الهی این بود که قفل‌ها گشوده شد. از یک طرف حضرت یوسف تلاش کرد که از آن دام فرار کند و از طرف دیگر توفیق الهی را نصیب خود کرد.

طهارت قلب از تهمت

وَ طَهِّرْ قَلْبِی مِنْ غَیَاهِبِ التُّهَمَةِ خدایا قلبم را از تیرگی‌های تهمت، پاک کن.تهمت‌هایی که تیرگی می آورد دو نوع است، یکی تهمت به خداوند متعال و دیگری تهمت به مردم است.تهمت به خداوند متعال را قرآن مکرر نقل فرموده است:
مثلا می‌فرماید: وَ قالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدیهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا. و یهود گفتند: «دست خدا(با زنجیر) بسته است.» دستهایشان بسته باد! و بخاطر این سخن، از رحمت(الهى) دور شوند.(مائده64) یعنی خدای متعال مخلوقات را خلق کرده است و مدیریت، تدبیر و ربوبیت را واگذار کرده است.

قرآن می‌فرماید: وَ قالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ. یهود گفتند: عزیر پسر خداست.ودُ وَ النَّصارى‏ نَحْنُ أَبْناءُ اللَّهِ وَ أَحِبَّاؤُه.
یهود و نصارى گفتند: «ما، فرزندان خدا و دوستان(خاصّ) او هستیم.
خداوند میفرماید:وَ قالَتِ النَّصارى‏ الْمَسیحُ ابْنُ اللَّه.ِ و نصارى گفتند: «مسیح پسر خداست. این موارد تهمت به خداوند است که تیرگی، تاریکی و شرک را نصیب انسان می‌کند.شرک گناهی است که قرآن می‌ فرماید کمتر از شرک بخشیده می شود و شرک بخشیده نمی‌شود. تهمت به مردم است. تهمت به مردم خود بر دو نوع است که شامل عمومی وشخصی می‌باشد.تهمت به مردم از حیث عمومی، آن است که انسان یک قوم، نژاد، ملیت و یا باورمندان به یک دین را متهم کند.
مثلاً قرآن می ‌فرماید: وَ قالَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّصارى‏ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ وَ قالَتِ النَّصارى‏ لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَلى‏ شَیْ‏ءٍ یهودیان گفتند: «مسیحیان هیچ موقعیتى(نزد خدا) ندارند»، و مسیحیان نیز گفتند: «یهودیان هیچ موقعیتى ندارند(و بر باطلند)»

مثال دیگر این که لطیفه‌ها و جوک‌هایی که در مورد اقوام مختلف در ایران گفته می‌شود،‌از مصادیق بارز این تهمت‌های عمومی به مردم است.اما نوع دیگر تهمت به مردم تهمت شخصی می‌باشد که شخص خاص، در نظر گرفته شود.همه این تهمت‌ها (تهمت به خداوند و تهمت به مردم، عمومی و شخصی) باعث به وجودآمدن تیرگی و تاریکی می‌شود و روزه‌دار در این روز، از خداوند می‌خواهد قلب او را از تیرگی تهمت‌ها، پاک کند.

تهمت مقدس

البته یک نوع تهمت داریم که مقدس است و تاریکی‌آور نیست.امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: مَنِ اتَّهَمَ نَفْسَهُ فَقَدْ غَالَبَ الشَّیْطَانَ (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص239)، کسی که خودش را متهم کند و مقصر بداند بر شیطان،‌غلبه پیدا می‌کند.