با ادامه تداوم کاهش عدد و رقم‌های کرونا از نیمه دوم اردیبهشت ماه در کشور، خبرهای رسیده از وضعیت پاندمی در جهان حکایت از خیز کرونا با زیر سویه BQ1 و XBB که از پیشینیان اُمیکرون است، دارد.

بررسی این ساب ‌واریانت هال که تاکنون در 35 کشور جهان گزارش شده، نشان می‌دهد شدت بیماری‌زایی آن کم ولی در عوض سرعت گسترش‌پذیری بالاتری دارند و همزمان با آغاز سال نوی میلادی شیوع زیر سویه‌های اُمیکرون در چین، ژاپن، فرانسه و امریکا دردسرساز شده است.

ایران نیز در آستانه پیک جدید بیماری است. هر چند این پیک طبق گفته علیرضا ناجی رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ممکن است پیک بلندی نباشد، اما پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که خیزش موج هشتم ویروس کرونا از اوائل دی ماه شروع شده و تا اسفند ادامه یافته و تا آخر سال کاهش یابد.

آمارهای کرونا نیز حکایت از این دارد که در 24 ساعت منتهی به روز گذشته تعداد موارد فوتی کرونا صفر بوده و 60 مبتلای جدید شناسایی شده‌اند. روز پنجشنبه وزارت بهداشت اعلام کرد که سه مورد ابتلا به زیر سویه‌های جدید اُمیکرون که در بسیاری از کشورهای جهان شایع است در کشورمان مشاهده شد.

از این سه مورد دو نمونه مربوط به زیر سویه BQ1 و یک مورد مربوط به زیر سویه XBB است. این نمونه‌ها در آزمایشگاه مرجع دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران تشخیص داده شده اند. مرور خبرهای رسمی منتشر شده از زبان برخی متخصصان حوزه سلامت و نیز مقامات وزارت بهداشت بر این است که کووید در ایران در حال خیزش جدید است.

از طرفی این روزها بحث زدن دوزهای بوستر واکسن‌های کرونا نیز داغ شده است. در خبری به نقل از عضو کمیته علمی کرونا آمده است که به‌شرط گذشت یک سال از واکسن کووید، مردم به زدن واکسن کووید موجود در ایران اقدام کنند.

طبق گفته ناجی خیزش کووید19 عمدتاً ممکن است با ورود واریانت جدید مرتبط نباشد و معمولاً خیزها با کاهش ایمنی نسبت به کووید رخ می‌دهد.

این ویروس‌شناس در ادامه می‌افزاید:«زیر سویه‌های BQ1 و XBB بسیار مسری هستند و همچنین هر دوی این زیر سویه ها‌ آنتی بادی‌های مونوکلونال را بی‌اثر می‌کنند که این داروها در کمک به محافظت از افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف در برابر کووید مهم هستند.»

چرا موج هشتم پیک بلندی را در ایران ایجاد نخواهد کرد؟

رئیس مرکز تحقیقات ویروس‌شناسی در پاسخ به این سؤال که آیا شیوع زیر سویه‌های اُمیکرون که به تازگی در ایران مشاهده شده است می‌تواند موج هشتم را از نظر بیماری وخیم‌تر و جدی‌تر حتی نسبت به پیشینیان اُمیکرون ایجاد کند. عنوان می‌کند:«اولاً باید به این نکته تأکید کنم که وقوع موج هشتم بیماری به دلیل شناسایی دو زیر سویه جدید اُمیکرون نیست، یعنی ورود زیر سویه‌های BQ1 و XBB الزاماً باعث ایجاد پیک بیماری نمی‌شوند، بلکه وقوع پیک‌ها و خیزش‌ها بیشتر عمدتاً مبتنی بر این است که دوره‌ای از بیماری می‌گذرد و به‌دلیل کاهش سیستم ایمنی در جامعه و آنتی‌بادی‌ها پیک به‌وجود می‌آید. بنابراین موج جدید را نباید گردن این زیر سویه‌ها بیندازیم بلکه نوعی همزمانی بین شرایط مساعد جامعه برای رخداد پیک بیماری و شناسایی زیر سویه‌ها ایجاد شده است. از سوی دیگر به دو دلیل زیر سویه‌های BQ1 و XBB در ایران نمی‌تواند پیک بلندی ایجاد کند؛ اولاً به دلیل ابتلای طبیعی تعداد زیادی از جمعیت ایران طی دو خیز ششم و هفتم، آنتی‌بادی‌های طبیعی در بدن سطح زیادی از افراد جامعه وجود دارد، دوم اینکه در ایران واکسیناسیون نسبتاً گسترده‌ای چه به‌صورت دوز اول و دوم و چه دوزهای بوستر بعدی انجام شده است که هر دوی این عوامل تا حدودی می‌تواند جمعیت ایران را مصون کرده و بشدت بروز پیک بلند را کاهش دهد. همچنین هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که هر دو زیر سویه جدید اُمیکرون، بتواند برخلاف خیزش دلتا (موج پنجم و ششم) بیماری وخیم‌تر و جدی‌تری حتی نسبت به سویه‌های قبلی اُمیکرون ایجاد کنند.»

ناجی درباره اهمیت تزریق دوزهای بوستر واکسن‌های کرونا نیز توضیح می‌دهد:«افرادی که در برابر کووید آسیب‌پذیر هستند یعنی افراد چاق، دیابتی، مبتلا به بیماری‌های قلبی و افراد بالای 65 سال اگر در شش ماه گذشته دوز بوستر واکسن نزده‌اند یا به کووید مبتلا نشده‌اند باید برای زدن دوز بوستر سریعاً اقدام کنند. البته دوزهای بوستر واکسن‌های موجود از ابتلای شدید به ویروس و بستری شدن در بیمارستان جلوگیری می‌کند.»

او در همین زمینه می‌افزاید:«توصیه به زدن یا نزدن واکسن بایستی بر اساس مستندات صورت پذیرد. مطالعه‌ای که هفته پیش در مجله «جاما» چاپ شده به کارایی واکسن‌های اصلی که علیه سویه ووهان است در برابر واریانت دلتا و اُمیکرون پرداخته و نشان داده است که کارایی واکسن‌های فایزر و مدرنا به درجات مختلف در برابر دلتا و اُمیکرون کاهش یافته است، در برابر دلتا کمتر و در برابر اُمیکرون بسیار بیشتر. البته دوز بوستر تا حدودی کمک می‌کند تا این کارایی تا حدودی بالا رود و تا 61 درصد بعد از یک هفته بعد از دوز سوم افزایش یابد. اما امروزه توصیه به دریافت دوز بوستر از واکسن جدید ارتقا یافته کووید است.»

ناجی در پاسخ به اینکه آیا فعال بودن سیستم ایمنی بدن می‌تواند جامعه را از ابتلا به بیماری وخیم و شدید به زیر سویه‌های اُمیکرون مصون نگه دارد، عنوان می‌کند:«من اصطلاح فعال بودن را به کار نمی‌برم اما برای پاسخ به این سؤال وضعیت ایران را با کشور چین مقایسه می‌کنم. چین از همان ابتدای شیوع ویروس کرونا سیاست «کووید صفر» را اتخاذ کرده است یعنی با قرنطینه‌های شدید موجب شد تعداد افرادی که با ویروس کرونا برخورد می‌کنند، بسیار پایین باشد از طرفی سطح پوشش واکسیناسیون نیز در چین با جمعیت نزدیک به یک و نیم میلیارد نفر نسبتاً زیاد نبود در کنار این، چینی‌ها از واکسن‌هایی استفاده کردند که مؤثر نبوده است. تمامی مطالعات نشان می‌دهد کارایی و اثر بخشی واکسن‌های غیر فعال به اندازه واکسن‌های با پایه ژنوم، وکتور و پروتئینی کمتر است. همه اینها دست به دست هم داده تا جمعیت نسبتاً بالایی در چین نسبت به ویروس کووید19 مصون نباشند. بر اساس آمار تنها 16 درصد از چینی‌ها بر اثر ابتلا به کووید19 عفونت طبیعی دارند.»

شکست سیاست کووید صفر در چین

این ویروس‌شناس می‌گوید:«اگر بخواهم چین را با ایران مقایسه کنم باید بگویم کشور ما پیک‌های متعددی را پشت سر گذاشته است، پوشش واکسیناسیون نسبتاً بالایی داریم (آمارها نشان می‌دهد نزدیک به 80 درصد مردم دوز اول و دوم را تزریق کرده‌اند البته تزریق دوز سوم چندان زیاد نیست) همچنین به دلیل گردش بالای ویروس اُمیکرون در جامعه در پیک ششم و هفتم بیماری به نوعی ایمنی هیبرید یا دوگانه‌ در سطح جامعه به‌وجود آمده است (منظور ایمنی حاصل از واکسیناسیون و ابتلای طبیعی به ویروس است) بنابراین آرامش فعلی در ایران به دلایلی است که اشاره کردم.»

او در ادامه خبر می‌دهد که پیش‌بینی‌ها بر این است که موج هشتم ویروس کرونا در ایران پیک بلندی ایجاد نخواهد کرد و می‌گوید:«ممکن است تعداد موارد سرپایی افزایش یابد اما بستری‌ها زیاد نخواهد شد. زیر سویه‌های BQ1 وXBB مشابه همه زیرسویه‌های اُمیکرون سرایت بسیار بالایی دارند، ایمن‌گریز‌ند ولی بیماری شدیدی ایجاد نمی‌کنند، البته ما درباره یکسری افراد از جمله افراد بالای 65 سال نگرانی‌هایی داریم که باید مورد توجه قرار گیرد و این افراد را برای تزریق دوز بوستر توصیه می کنیم. البته مشکلی که در این زمینه وجود دارد عدم استقبال مردم از تزریق دوزهای بوستر است چون اطلاعات کافی درباره اثربخشی واکسن‌ها ندارند و متأسفانه ما هم اطلاعات زیادی درباره درصد کارایی واکسن‌ها ندادیم.»

ناجی با بیان اینکه در حال حاضر واریانت اُمیکرون در واقع سروتیپ جدیدی از کووید است که بسیار متفاوت از سویه‌های قبلی است عنوان می‌کند:«ویروس سارس کووید19 دو نوع سروتیپ دارد؛ واریانت اُمیکرون در واقع سروتیپ جدید از کووید است که بسیار متفاوت از سویه‌های قبلی است و ایمنی حاصل از واکسن‌های قدیمی تأثیر چندانی در جلوگیری از عفونت در برابر واریانت‌های اُمیکرون ندارند. شاخه‌های آنتی‌بادی سروتیپ اُمیکرون تغییر کرده‌اند در حالی که آنتی‌بادی‌های حاصل از واکسن و عفونت قبلی نمی‌توانند ویروس اُمیکرون را خنثی کنند برای همین در برابر واریانت اُمیکرون استیصال داشتیم و جلوی ابتلا به عفونت را نتوانستیم بگیریم. مطالعات نشان می‌دهد تزریق دوز بوستر واکسن‌ها می‌تواند به میزان قابل‌توجهی از بیماری شدید و بستری جلوگیری کند. برای همین دنیا به این نتیجه رسیده است که حتماً باید واکسن‌ها ارتقا یابند. در ایران نیز واکسن برکت پلاس بر اساس پایه اُمیکرون ساخته شده که جای خوشبختی است.»

او درباره تغییرات پی در پی واریانت اُمیکرون نیز توضیح می‌دهد:تغییرات واریانت اُمیکرون از B.A.1 تا B.A.5 شروع شد. به این تغییرات به اصطلاح «فراگمنتیشن» می‌گویند. شاخه شدن‌های مختلفی از این واریانت را در نقاط مختلف جغرافیایی می‌بینیم و به دلیل شاخه شدن‌های زیاد واریانت اُمیکرون نیاز به ارتقای واکسن‌های کووید داریم، برای همین نیاز است در ایران درصد افرادی را که دوز بوستر تزریق کرده‌اند، مشخص کنیم و با مشخص شدن درصد افراد در معرض خطر برنامه‌ریزی کنیم و به سمت تولید واکسن‌های جدید برویم.»